Dotychczas praktycy procesu karnego, bazując na tekście ustawy, budowali hipotetyczne modele prowadzenia akt postępowania przygotowawczego po 1 lipca 2015 r. Problem tkwił i nadal tkwi w tym, że praktyka oczekuje na model akceptowany przez wszystkie organy uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego, zwłaszcza przez prokuraturę, której wiodącej roli w postępowaniu przygotowawczym nie trzeba uzasadniać. Z racji tej roli oczekiwano na jej stanowisko. Na licznych szkoleniach policjantów z udziałem przedstawicieli prokuratury można było zetknąć się jednak z często różniącymi się poglądami na te same kwestie, prezentowanymi przez prokuratorów z różnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Ich wstępne deklaracje co do kształtu przyszłej praktyki nie były jednym głosem prokuratury. W kwietniu br. pojawił się wreszcie ważny i oczekiwany od Prokuratury Generalnej sygnał, który zdaje się wskazywać, że znaleziono pomysł na sposób prowadzenia akt postępowań przygotowawczych w prokuraturze, i co ważne, sposób ten ma być określony w zarządzeniu Prokuratora Generalnego, co pozwoli na ujednolicenie praktyki w tym zakresie. Jak się wydaje, kolejnym krokiem byłyby wytyczne Prokuratora Generalnego, które jako wiążące dla wszystkich nieprokuratorskich organów postępowania przygotowawczego rozciągnęłyby pewne unormowania zarządzenia na postępowania prowadzone m.in. przez Policję. Obecnie jest to jedynie sfera oczekiwań. Ów pomysł przedstawiono w projekcie zarządzenia Prokuratora Generalnego w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów oraz innych działów administracji w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury, konsultowany wewnątrz prokuratury do końca kwietnia br. Na ostateczny kształt przyszłego zarządzenia trzeba poczekać, niemniej już dziś można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że kierunek dalszych prac nad modelem akt postępowania przygotowawczego i sposobem ich prowadzenia nie ulegnie radykalnym zmianom. Warto zatem już dziś poświęcić więcej uwagi propozycjom obliczonym na realizację wymogów co do postępowania z materiałami śledztw i dochodzeń, określonych znowelizowanymi przepisami procedury karnej.
CO Z DOTYCHCZAS PREZENTOWANYMI ZAŁOŻENIAMI?
Prezentowane wcześniej założenia niewiele się zmienią, gdyż były oparte na przepisach ustawy. Projekt nie odbiega od nich zasadniczo, wprowadzając pewne modyfikacje objaśniające praktyczną stronę prowadzenia akt. Nie rozwiązuje on nadal podniesionego problemu interpretacji art. 334 par. 1 k.p.k. w zakresie określenia, które materiały postępowania przygotowawczego należy traktować jako związane z kwestią odpowiedzialności osoby wskazanej w akcie oskarżenia, a które nie. Jest natomiast novum w odniesieniu do tego, kto, kiedy i na jakich zasadach będzie określał, które materiały będą przekazane sądowi wraz z aktem oskarżenia. Jak się okazuje, Policja nie zostanie pozostawiona z tym problemem samej sobie. Mimo jej większej samodzielności w dochodzeniu określenie, które jego materiały zostaną przesłane do sądu wraz z aktem oskarżenia, ma pozostać w wyłącznej gestii prokuratora. Jego decyzje w tej sprawie miałyby zapadać przed czynnościami końcowego zapoznania się przez strony z materiałami dochodzenia. Inaczej należy spojrzeć na moment rozpoczęcia segregacji materiałów. Wiele też wskazuje na to, że jednak prokuratura tak zorganizuje pracę, by po 1 lipca br. do rzadkości należały przypadki, w których w roli oskarżyciela przed sądem będzie występował inny prokurator niż ten, który uczestniczył w przygotowaniu sprawy do postępowania sądowego. Na szczęście raczej nie spełnią się obawy o to, że Policja będzie musiała w pewnym sensie samodzielnie układać scenariusz oskarżenia przed sądem w sprawach, w których prokurator nie wykonywał w dochodzeniu żadnych czynności przed zatwierdzeniem aktu oskarżenia. Jak wspomniano, ma to być rolą prokuratora. Dotychczasowe stanowisko Prokuratury Generalnej w tej kwestii nie jest więc spójne z rozwiązaniami projektu i najwyraźniej niezbędna będzie jego rewizja.
KILKA ZDAŃ NA TEMAT OBWOLUT AKT
Dla akt niestanowiących sprawy sądowej przewidziano dwie obwoluty. Materiały postępowania przygotowawczego w części, w jakiej nie będą przekazane do sądu, pozostaną w dyspozycji prokuratora jako akta główne postępowania przygotowawczego. Wyodrębnione z nich materiały, które będą przesłane do sądu, mają stanowić akta główne postępowania sądowego. Materiały stanowiące akta główne postępowania przygotowawczego mają pozostawać w dotychczasowej obwolucie, natomiast akta główne postępowania sądowego, które będą zakładane po klasyfikacji materiałów dokonanej przez prokuratora, mają mieć nową własną obwolutę. Obwoluta akt głównych postępowania przygotowawczego dla śledztw i dochodzeń ma być znormalizowana – przynajmniej dla prokuratury i Policji.
NA CZYM MA POLEGAĆ SEGREGOWANIE MATERIAŁÓW POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO I KIEDY JE ROZPOCZĄĆ?
Projekt przewiduje prowadzenie akt postępowania przygotowawczego w ośmiu podstawowych zbiorach, oznaczonych wielkimi literami od A do H. Ich liczba wynika z unormowań zawartych w art. 148 par. 2b k.p.k. oraz w art. 333 i 334 k.p.k. Zbiory C i D miałyby być prowadzone w odrębnych tomach.
W obrębie poszczególnych zbiorów przewiduje się gromadzenie następujących materiałów:
– zbiór A – postanowienia i zarządzenia dotyczące oskarżonych w rozumieniu art. 71 par. 3 k.p.k.;
– zbiór B – inne postanowienia i zarządzenia;
– zbiór C – protokoły przesłuchania świadków;
– zbiór D – dane niezbędne do sporządzenia list z art. 333 par. 3 k.p.k. wraz z załącznikiem adresowym;
– zbiór E – protokoły przesłuchania oskarżonych, ich dane osobowe w rozumieniu art. 333 par. 1 pkt 1 k.p.k.;
– zbiór F – protokoły przesłuchania biegłych i specjalistów oraz sporządzone przez nich opinie i dokumenty;
– zbiór G – opinie i dokumenty urzędowe i prywatne;
– zbiór H – protokoły z innych czynności i pozostałe materiały mogące podlegać ujawnieniu w postępowaniu sądowym.
Segregowanie materiałów powinno mieć miejsce od dokonania pierwszej czynności procesowej w danej sprawie niezależnie od tego, czy sprawca przestępstwa jest znany, czy nie. Przeważyła więc koncepcja większości praktyków. Nie powinno to dotyczyć spraw, w których już na wstępie ustalono, że prokurator wystąpi z wnioskiem, o którym mowa w art. 335 par. 1 k.p.k. W przeciwnym wypadku materiały postępowania miałyby podlegać segregowaniu na zasadach ogólnych, a z chwilą wystąpienia przez prokuratora z rzeczonym wnioskiem byłyby one przekazywane do sądu w takiej postaci, w jakiej aktualnie się znajdują. Trudno dziś powiedzieć, jak należałoby postępować w przypadku dochodzeń, o których z góry wiadomo, że zostaną one umorzone i wpisane do rejestru przestępstw. Chodzi o sprawy, w których zazwyczaj występuje kilka dokumentów, ale nie tylko. Projekt nie odnosi się wprost do tego zagadnienia, gdyż nie dotyczy ono prokuratury. Bazując jednak na nim, należy przyjąć, że zasady segregowania materiałów takich dochodzeń nie powinny się różnić od podobnych zabiegów w innych sprawach. Segregowanie dokumentów i materiałów sprawy, układanych chronologicznie w jednej teczce, polegałoby wówczas jedynie na oznaczaniu ich literami określającymi przynależność materiału do danego zbioru oraz cyframi arabskimi, określającymi liczbę kart w ramach każdego ze zbiorów.
Jak się wydaje, w postępowaniu przyspieszonym, mimo zwykle niewielkiej liczby dokumentów, segregowanie materiałów od początku sprawy również byłoby pożądane. Można by się jedynie zastanawiać nad rodzajem obwoluty. „Akta główne postępowania przygotowawczego”, czy „Akta główne postępowania sądowego”? Z uwagi na treść art. 517d par. 3 k.p.k., odsyłającego do odpowiedniego stosowania art. 333 par. 1–3 i art. 334 par. 1 k.p.k., materiały postępowania sklasyfikowane jako kierowane do sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym, powinny jednak być układane (posegregowane) zgodnie z wymogami określonymi w tych przepisach i zamieszczone w obwolucie „Akta postępowania sądowego”, gdyż nie wszystkie materiały mają być przekazywane sądowi (chyba że strony o to wniosą), a poza tym w razie upadku trybu przyspieszonego sprawa ma się toczyć na zasadach ogólnych. Brak odwołania do art. 334 par. 3 k.p.k. miałby skutkować brakiem obowiązku wyodrębniania, jako oddzielnego zbioru dokumentów, tomu zawierającego protokoły przesłuchania świadków, natomiast niezbędne byłoby wyodrębnienie zbioru zawierającego listy i adresy, o których mowa w art. 333 par. 3 k.p.k. oraz załącznik adresowy, o którym mowa w art. 148 par. 2b k.p.k.
KIEDY KLASYFIKOWAĆ MATERIAŁY DO AKT POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO I KTO MA TO ROBIĆ?
Projekt nie zmienia wcześniejszego założenia, że w razie istnienia podstaw do skierowania sprawy do postępowania sądowego, wszystkie materiały zebrane przez Policję w dochodzeniu będą przekazywane prokuratorowi. Zmieni się jednak moment ich przekazania. Miałoby to następować w czasie poprzedzającym możliwość zapoznania się przez strony z materiałami postępowania. Prokurator po otrzymaniu akt, ich analizie i ocenie dowodów, stwierdzając istnienie ku temu podstaw, miałby dokonywać klasyfikacji materiałów postępowania przygotowawczego do postępowania sądowego. Klasyfikacja miałaby znaleźć odzwierciedlenie w zarządzeniu prokuratora wydanym dla swojego sekretariatu, określającym, stosownie do treści art. 321 k.p.k., które materiały postępowania przygotowawczego będą przekazane do sądu wraz z aktem oskarżenia, wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania lub wnioskiem, o którym mowa w art. 324 k.p.k. Wniosek o uzupełnienie tych materiałów wymagałby kolejnego zarządzenia. W razie wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 335 par. 1 k.p.k., klasyfikacji nie przewiduje się, gdyż wówczas należy przesłać sądowi wszystkie materiały postępowania. Trudno dziś powiedzieć, czy w dochodzeniu zarządzenie to będzie wiązało Policję w zakresie innym niż wynikającym z umożliwienia stronom końcowego zapoznania się z materiałami postępowania oraz z kompetencji do sporządzenia aktu oskarżenia. Zasadne byłoby wydawanie takiego zarządzenia również dla Policji, jednak na to oraz na inne szczegóły prowadzenia akt należy jeszcze poczekać.
mł. insp. w stanie spoczynku IRENEUSZ DZIUGIEŁ
pełnomocnik Komendanta Głównego Policji
ds. wdrażania w Policji zmian w procedurze karnej
Zobacz także:
Przygotowanie akt postępowania dla sądu (nr 121/04.2015)
Anonimizacja danych adresowych (nr 120/03.2015)
Asysta i pomoc komornikowi (nr 120/03.2015)