ZAŻALENIE NA POSTANOWIENIA O ODMOWIE WSZCZĘCIA LUB O UMORZENIU DOCHODZENIA

Z uwagi na to, że części postanowień nie będzie zatwierdzał prokurator, już z chwilą ich wydania przez policjanta wywoływać one będą skutki prawne. Policja będzie je doręczać osobie lub instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionemu pokrzywdzonemu – z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach. Jednym z nich jest prawo przejrzenia akt postępowania sprawdzającego albo dochodzenia. Przypomnieć należy, że 23 lipca 2013 r. weszła w życie ustawa z 22 marca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 480) poszerzająca krąg podmiotów uprawnionych do złożenia zażalenia¹.

Na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia przysługuje zażalenie: pokrzywdzonemu, instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, jeżeli wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw. Natomiast na postanowienie o umorzeniu dochodzenia, poza stronami – zgodnie z art. 303 par. 1a k.p.k. – przysługuje zażalenie:

1) instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie,
2) osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228–231, art. 233, art. 235, art. 236, art. 245, art. 270–277, art. 278–294 lub w art. 296–306 k.k., jeżeli postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.

Biorąc pod uwagę, że prawo kwestionowania postanowień przyznano osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie i której prawa zostały wskutek tego przestępstwa naruszone, w celu ułatwienia w dokonaniu tego typu oceny. Proponuje się praktykę wyraźnego odbierania od zawiadamiającego, w toku jego przesłuchania, oświadczenia co do tego, czy przestępstwo objęte zawiadomieniem narusza jakieś jego prawa, a jeśli tak, to jakie i w jaki sposób. Uzyskanie odpowiedzi negatywnej, co do zasady, zwalniało będzie z doręczania takiej osobie postanowienia o odmowie wszczęcia. Uzyskanie odpowiedzi pozytywnej dostarczać może argumentów w ustalaniu faktu naruszenia praw skarżącego lub jego braku².

Zgodnie z art. 465 par. 1 k.p.k. przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu stosuje się odpowiednio do zażaleń na postanowienia prokuratora i prowadzącego dochodzenie. Kontrola sądu polega na ustaleniu, czy w sprawie nie doszło do naruszenia zasad postępowania kwalifikowanych jako względne (art. 438 k.p.k.) albo bezwzględne (art. 439 k.p.k.) przyczyny odwoławcze. Powinna ona prowadzić do odpowiedzi na pytanie, czy dochodzenie spełniło cele określone w art. 297 k.p.k. Sąd ma zatem obowiązek kompleksowej oceny dochodzenia, w szczególności sprawdzenia, czy okoliczności sprawy zostały wyjaśnione w myśl art. 297 par. 1 pkt 4 k.p.k., a także analizy dowodów zgromadzonych w sprawie i dokonania ich oceny zgodnie z dyrektywami art. 7 k.p.k.

UMORZENIE DOCHODZENIA Z POWODU NIEWYKRYCIA SPRAWCY

Nowela znosi obowiązek zatwierdzania przez prokuratora postanowienia o umorzeniu dochodzenia z powodu niewykrycia sprawcy przestępstwa, zwanego dalej „umorzeniem zwykłym”, podobnie jak obecnie postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, zwanego dalej „umorzeniem rejestrowym”.

Odnosząc się do podstaw prawnych umorzenia dochodzenia z powodu niewykrycia sprawcy, w przypadku umorzenia rejestrowego podstawę prawną stanowi art. 325f par. 1 k.p.k., który zawiera jednocześnie faktyczną przyczynę umorzenia rejestrowego, tj. brak dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych. W przypadku „umorzenia zwykłego” podstawą prawną jest art. 322 k.p.k.

Z założenia umorzenia rejestrowego wynika, że jest ono ustanowione dla sytuacji, gdy perspektywa wykrycia sprawców już we wstępnej fazie postępowania jest minimalna, a w zasadzie – w ocenie Policji – wystąpi brak punktu zaczepienia, który pozwalałby podejmować działania procesowe dla ustalenia i wykrycia sprawcy. Stworzenie możliwości szybkiego umorzenia miało w zamyśle ustawodawcy odciążyć Policję od wykonywania czynności procesowych w sytuacji, gdy nie rokują one wykrycia sprawcy. Realizacja tego celu oznacza, że dochodzenie powinno być kończone w miarę szybko, by czasowe granice tego dochodzenia były jak najkrótsze. Należy aprobować pogląd, że sprzeczne z ratio legis art. 325f k.p.k. byłoby umorzenie dochodzenia i wpisywanie sprawy do rejestru przestępstw po wyczerpaniu terminu podstawowego (2 miesiące) zakreślonego dla dochodzenia. Nowe uregulowanie pozwoli Policji na takie ukształtowanie praktyki, by nie zatracić różnicy między umorzeniem dochodzenia w postępowaniu rejestrowym, a umorzeniem – wobec niewykrycia sprawcy – dochodzenia „zwyczajnego”.

Niewątpliwie zarówno po umorzeniu rejestrowym (jak obecnie), jak i umorzeniu zwykłym (co jest novum) akta dochodzenia wraz z załącznikami i dowodami rzeczowymi pozostawać będą w jednostce Policji, a sprawa nadal pozostawać będzie w jej zainteresowaniu. W przypadku umorzenia rejestrowego tylko wówczas, jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja – zgodnie z art. 325f par. 3 k.p.k. – wydawać będzie, jak obecnie, postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. Natomiast w przypadku umorzenia zwykłego podjęcie umorzonego dochodzenia następować będzie na zasadach ogólnych (art. 327 par. 1 k.p.k.). Oznacza to, że przed wydaniem tego postanowienia Policja nie może z własnej inicjatywy dokonywać czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających jego wydanie. Takie uprawnienie nadal przysługuje tylko prokuratorowi, który może zlecić ich przeprowadzenie Policji (art. 327 par. 3 k.p.k.).

W kontekście tej zmiany z dniem 1 lipca 2015 r. utraci rację praktyka wynikająca z uzgodnionego przez KGP i b. Prokuraturę Krajową stanowiska, zgodnie z którym: Jeżeli natomiast charakter postępowania, w toku którego nie wykryto sprawcy przestępstwa, wymagał podjęcia przez prokuratora przewidzianych przepisami procedury karnej działań związanych z jego nadzorem nad postępowaniem przygotowawczym, to sprawa nie kwalifikuje się do zakończenia jej tzw. umorzeniem rejestrowym na podstawie art. 325f par. 1 k.p.k.³. Podzielić należy pogląd Jana Kudrelka⁴, że k.p.k. nie uzależnia umorzenia rejestrowego od braku nadzoru prokuratora.

W nowym stanie prawnym Policja, podobnie jak obecnie, w przypadku umorzenia rejestrowego dokonywać będzie czynności związanych z uprawomocnieniem się postanowienia o umorzeniu zwykłym dochodzenia i archiwizowaniem akt tych dochodzeń. Natomiast prokurator po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu zwykłym dochodzenia, w trybie art. 323 k.p.k., będzie rozstrzygał w przedmiocie dowodów rzeczowych stosownie do przepisów art. 230–233 k.p.k.

cdn.

insp. w st. sp. ROMAN WOJTUSZEK
główny specjalista Biura Służby Kryminalnej KGP

¹ R.A. Stefański. Krąg podmiotów uprawnionych do zaskarżania postanowień o zaniechaniu ścigania karnego w świetle nowych uregulowań, Prokuratura i Prawo 2, 2014, str. 5 i M. Czapliński, Podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego w wypadku złożenia zażalenia, Prokuratura i Prawo 10, 2013, str. 88.
² S. Dudziak, Zaskarżanie postanowień o odmowie wszczęcia i umorzeniu postępowania przygotowawczego po nowelizacji art. 306 k.p.k., Prokuratura i Prawo 10, 2013, str. 83.
³ Patrz pismo Dyrektora Biura Kryminalnego KGP z 7 września 2007 r., nr Ads 2116/1809/07 i pismo Prokuratury Krajowej z 22 sierpnia 2007 r., nr PR I 820 – 15/07.
⁴ J. Kudrelek, Umorzenie „rejestrowe” dochodzenia – uwagi praktyczne, Prokuratura i Prawo 3, 2011, str. 42.

Zobacz także:
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 5) (nr 117/12.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 4) (nr 116/11.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 3) (nr 115/10.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 2) (nr 114/09.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 1) (nr 113/08.2014)