ZAKOŃCZENIE ŚLEDZTWA
Zmianie ulega sposób końcowego zapoznania się z materiałami postępowania (czynność fakultatywna), które znajdzie zastosowanie wtedy, kiedy po zakończonym śledztwie sprawa ma być skierowana do rozpoznania i rozstrzygnięcia przez sąd pierwszej instancji (przejście postępowania karnego ze stadium przygotowawczego do stadium jurysdykcyjnego). Dotyczyć będzie sytuacji, kiedy ma być sporządzony i wniesiony do sądu akt oskarżenia (art. 331 i 335 k.p.k.), wniosek o warunkowe umorzenie postępowania przez sąd na posiedzeniu poprzedzającym rozprawę główną (art. 336 k.p.k.) lub wniosek o umorzenie postępowania ze względu na niepoczytalność podejrzanego i zastosowanie wobec niego środków zabezpieczających (art. 324 k.p.k.).
Zgodnie z brzmieniem nowego par. 1 w art. 321 k.p.k. Jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa, na wniosek podejrzanego3, pokrzywdzonego, obrońcy lub pełnomocnika o umożliwienie końcowego zapoznania się z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia wnioskującego o możliwości przejrzenia akt i wyznacza mu termin do zapoznania się z nimi, zapewniając udostępnienie mu akt sprawy wraz z informacją, jakie materiały z tych akt, stosownie do wymogów określonych w art. 334 par. 1, będą przekazane sądowi wraz z aktem oskarżenia4, i pouczeniem go o uprawnieniu wskazanym w par. 5, co odnotowuje się w protokole końcowego zapoznania się strony, obrońcy lub pełnomocnika z materiałami postępowania.
Uprawnieni do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania będą pouczani o tym, że w terminie 3 dni od dnia zapoznania się mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa, a także o uzupełnienie materiału dowodowego, który ma być przekazany sądowi wraz z aktem oskarżenia, o określone dokumenty zawarte w aktach sprawy. Prowadzący śledztwo policjant wyznaczał będzie termin zapoznania się strony, obrońcy i pełnomocnika z materiałami śledztwa w taki sposób, aby od dnia doręczenia zawiadomienia o możliwości takiego zapoznania się upłynęło co najmniej 7 dni (art. 321 par. 3 k.p.k.). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego, pokrzywdzonego, obrońcy i pełnomocnika w wyznaczonym terminie, mimo prawidłowego doręczenia im zawiadomienia, nie będzie tamować dalszego postępowania (art. 321 par. 4 k.p.k.).
Nowym rozwiązaniem jest możliwość ograniczenia – ale wyłącznie przez prokuratora – z uwagi na konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania liczby pokrzywdzonych, którym umożliwi się końcowe zapoznanie z materiałami postępowania. W takiej formule zapoznania odpowiednio stosuje się przepis par. 1, przy czym z czynności nie sporządza się protokołu.
Reasumując, instytucję końcowego zapoznania się z materiałami postępowania należy rozumieć jako prawo do osobistego przejrzenia akt przez stronę, nie zaś zaznajomienia przez organ prowadzący (policjanta) z treścią zebranych materiałów. Dodatkowo policjant będzie zobowiązany do informacji, jakie materiały z akt będą przekazane do sądu wraz z aktem oskarżenia.
W przypadku stwierdzenia, że nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydawane będzie postanowienie o jego zamknięciu.
Dodać należy, że ostateczne uregulowanie tej instytucji może ulec zmianie, gdyż obecnie w Sejmie RP trwają prace nad kolejnymi zmianami w procedurze karnej, w tym nad uregulowaniem końcowego zapoznania się z materiałami postępowania (druk sejmowy nr 2393).
Nowela nie zmieniła okoliczności prawnych i faktycznych umorzenia śledztwa określonych w art. 17 par. 1 i 322 par. 1 k.p.k. Policja na podstawie art. 305 par. 3 k.p.k. nadal będzie uprawniona do wydawania zatwierdzanego przez prokuratora postanowienia o umorzeniu śledztwa.
DOCHODZENIE I CZYNNOŚCI POLICJI W DOCHODZENIU
Dochodzenie prowadzić nadal będzie Policja lub organy, o których mowa w art. 312, chyba że ze względu na wagę lub zawiłość sprawy prokurator postanowi o prowadzeniu w sprawie własnego dochodzenia.
Nowela utrzymuje zasadę wyrażoną w art. 325a par. 2 k.p.k., że przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 325b k.p.k. od 1 lipca 2015 r. dochodzenie prowadzone będzie w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
1) zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł,
2) przewidziane w art. 159, art. 254a i art. 262 par. 2 kodeksu karnego,
3) przewidziane w art. 279 par. 1, art. 286 par. 1 i 2 oraz w art. 289 par. 2 kodeksu karnego, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł.
Wystąpienie którejkolwiek z negatywnych przesłanek prowadzenia dochodzenia określonych w art. 325b par. 1 pkt 1 i 3 i w art. 325b par. 2 k.p.k. warunkuje obowiązek prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie śledztwa.
Z uwagi na uchylenie z dniem 1 lipca 2015 roku art. 325c k.p.k. w formie dochodzenia będzie mogło być prowadzone postępowanie przygotowawcze:
1) w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie,
2) jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.
Nowela dokonuje zmian w art. 325e k.p.k. Nie została zmieniona zasada, że postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu wydaje policjant prowadzący postępowanie. Jednakże zgodnie z nowym brzmieniem par. 2 w art. 325e k.p.k. postanowienia te nie będą wymagały zatwierdzenia przez prokuratora, z wyjątkiem postanowienia o umorzeniu dochodzenia prowadzonego prze-ciwko osobie i postanowienia o zawieszeniu postępowania.
Nowela uchyla w art. 325e k.p.k. par. 3 w brzmieniu Nie jest wymagane powiadomienie prokuratora o wszczęciu dochodzenia.5, co oznacza, wbrew założeniom Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, że Policja nadal nie będzie zobowiązana do zawiadomienia prokuratora o wszczęciu dochodzenia.
Niewątpliwie przyjęte rozwiązanie skutkować będzie ograniczeniem nadzoru prokuratora nad dochodzeniem. Będzie zatem możliwe, że dochodzenie w fazie in rem zostanie prawomocnie zakończone bez jakiejkolwiek kontroli prokuratora. Należy jednak wskazać, że będzie możliwość złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia dochodzenia oraz – tak jak w obecnym stanie prawnym – na umorzenie dochodzenia i wpisanie sprawy do rejestru przestępstw do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem, który, o ile nie przychyli się do zażalenia, skieruje je do sądu (art. 325e par. 4 k.p.k.). Na umorzenie dochodzenia inne niż umorzenie dochodzenia prowadzonego przeciwko osobie przysługiwać będzie zażalenie na zasadach określonych w art. 306 par. 1a. k.p.k. (odpowiednie stosowanie przepisów dot. śledztwa).
Natomiast w przypadku złożenia wniosku, o którym mowa w art. 59a k.k.6, postanowienie o umorzeniu dochodzenia wydawał będzie wyłącznie prokurator.
W kontekście normatywnym, który ma obowiązywać od 1 lipca 2015 r. (to jest po uchyleniu przepisów rozdziału 51 k.p.k., a więc także i art. 469), z przepisu art. 331 par. 1 k.p.k. można wyprowadzić wniosek, że nic nie będzie stało na przeszkodzie, aby prokurator zatwierdził akt oskarżenia sporządzony przez Policję w każdej ze spraw objętych dochodzeniem.
Znowelizowany przepis art. 325i k.p.k. nadal ustanawia podstawowy czas trwania dochodzenia na 2 miesiące. Prokurator będzie mógł przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w uzasadnionych wypadkach – na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż rok. Nadto w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym lub nadzorującym dochodzenie może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.
Od 1 lipca 2015 r. nadal będzie – dodatkowo wzmocniona przepisem art. 297 par. 1 pkt 5 k.p.k. – możliwość uproszczenia dochodzenia prowadzonego przez Policję w sposób określony w art. 325h k.p.k. Nadal jednak pamiętać należy, że czynności procesowe wykonywane w toku postępowania przygotowawczego, w szczególności te o charakterze niepowtarzalnym, będą rzutować na wynik procesu karnego.
Zwiększenie zakresu obowiązków prokuratorów wynikających z pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego niewątpliwe będzie skutkować dla Policji przejęciem większej odpowiedzialności za prowadzenie postępowań przygotowawczych.
Kluczowym jawi się więc pytanie: Kiedy zatem zakończyć dochodzenie lub śledztwo? Otóż wtedy, kiedy prokurator lub policjant uzna, że:
– zebrany materiał dowodowy jest przekonujący do przekazania sprawy sądowi
albo
– że nie daje takiej możliwości, mimo zgromadzenia wszystkich dostępnych dowodów, co nakazuje umorzyć postępowanie przygotowawcze.
Szerzej o tych zagadnieniach w kolejnych odcinkach cyklu.
insp. w st. spocz. ROMAN WOJTUSZEK
Przypisy:
1 Niniejszą ustawą zmienia się m.in.: ustawę z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń, ustawę z 6 czerwca 1997 r.
– Kodeks karny, ustawę z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, ustawę z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy i ustawę z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
2 W Sejmie RP trwają prace nad kolejnymi zmianami w procedurze karnej, w tym tymi, które wprowadza wskazana ustawa (druk sejmowy nr 2393).
3 O uprawnieniu do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego zarówno podejrzany, jak
i pokrzywdzony są pouczani przed pierwszym przesłuchaniem w trybie określonym w art. 300 k. p. k., który wszedł w życie 2 czerwca 2014 roku.
4 Art. 334. § 1. Z aktem oskarżenia przekazuje się sądowi jedynie materiały postępowania przygotowawczego związane z kwestią odpowiedzialności osób wskazanych w tym akcie za czyny w nim zarzucane, obejmujące:
1) postanowienia i zarządzenia dotyczące tych osób wydane w toku postępowania,
2) protokoły z czynności dowodowych i załączniki do nich przewidziane przez ustawę,
3) opinie i dokumenty urzędowe i prywatne uzyskane lub złożone do akt sprawy.
5 W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy (druk sejmowy nr 870) napisano „Dla zapewnienia zatem realnych możliwości bieżącego nadzoru prokuratora nad tym dochodzeniem zdecydowano o skreśleniu § 3 art. 325a k.p.k., co oznacza pojawienie się po stronie organów nieprokuratorskich wymogu powiadamiania prokuratora o wszczęciu dochodzenia”.
6 Art. 59a. § 1. Jeżeli przed rozpoczęciem przewodu sądowego w pierwszej instancji sprawca, który nie był uprzednio skazany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, naprawił szkodę lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie, umarza się, na wniosek pokrzywdzonego, postępowanie karne o występek zagrożony karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a także o występek przeciwko mieniu zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występek określony w art. 157 § 1.
7 Przyjmuje się, że wnosząc akt oskarżenia do sądu, prokurator powinien czynić to tylko z subiektywnym przekonaniem, popartym dowodami, iż oskarżenie jest zarówno prawnie, jak i faktycznie uzasadnione.
Zobacz także:
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 1)
Wyrok zapadł
Odebranie dziecka (nr 113/08.2014)
Ustawa o broni i amunicji cz. 3 (Nr 111 / 06.2014)
Ustawa o broni i amunicji cz. 2 (Nr 110 / 05.2014)
Ustawa o broni i amunicji cz. 1 (Nr 109 / 04.2014)