Za prekursora nowoczesnych badań nad trzeźwością uważa się Amerykanina Emila Bogena. To on w 1927 r. przeprowadził pierwszy w świecie test na nietrzeźwość, w którym badano wydychane powietrze.
Eksperyment polegał na wdmuchaniu przez nietrzeźwą osobę do gumowego pęcherza piłki futbolowej powietrza, a następnie przepuszczenie go przez mieszaninę kwasu siarkowego i dwuchromianu potasu. Jeśli test wykazał, że badane powietrze zmienia barwę z jasnożółtej na ciemnozieloną, to znaczy, że jest skażone alkoholem, a delikwent znajduje się pod jego wpływem. Pomysł Bogena wykorzystano w 1938 r. do opracowania „Drunkmetera”, urządzenia do analizy oddechu, który przypominał już pierwsze alkomaty, choć nie określał jeszcze stopnia stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu.
Taką możliwość dały dopiero alkomaty wyprodukowane w latach 50. ubiegłego wieku. Dzięki ich ciągłemu udoskonalaniu policje całego świata korzystają dziś z coraz nowocześniejszego sprzętu w walce z pijaństwem na drodze, precyzyjnie określającego stan „zagazowania” – jak niegdyś mówiono – nietrzeźwego kierowcy. Uporano się bowiem z problemem przeliczania wyników pomiaru alkoholu w wydychanym powietrzu (mierzonym w miligramach na litr – mg/dm³) oraz z pomiarem stężenia alkoholu we krwi (podawanym w promilach) albo odwrotnie. Nie wdając się w szczegóły naukowe, warto zapamiętać, że chcąc szybko przeliczyć wartość stężenia alkoholu z jednej jednostki na drugą, można zastosować uproszczony przelicznik: na przykład równowartość 1,00 mg/dm³ wynosi w przybliżeniu 2,00‰, a 1,00‰ = 0,50 mg/dm³.
KTÓRA METODA LEPSZA?
Mimo że badanie trzeźwości kierowców za pomocą urządzeń elektronicznych datuje sięw Polsce jeszcze od czasów Milicji Obywatelskiej, do dziś jednak pokutuje niczym nieuzasadnione przekonanie, że najbardziej wiarygodny jest wynik badania krwi. Nawet wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 1992 r., II KRN 204/92, nie przekonał niedowiarków, choć napisano w nim: „Precyzja analizy wydychanego powietrza, dokonywanej przy użyciu aparatów typu Alkomat – Alkotest, jest bardzo wysoka i znacznie przewyższa precyzję pomiarów przeprowadzonych dotąd stosowanymi metodami oznaczeń laboratoryjnych alkoholu we krwi”.
Badanie stanu trzeźwości kierowców (a także innych osób) wiąże się z zadaniami Policji, do których należy m.in. czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, jego nadzorem i kontrolą. Stąd też podstawą prawną dla tych badań jest art. 129 ust. 2 pkt 3 lub art. 129k ust. 1 i 2 ustawy z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, a także art. 47 ust. 1 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Przepisem wykonawczym do tej ustawy jest rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 6 maja 1983 r. w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie.
Natomiast dla policjanta bezpośrednio wykonującego czynności z zakresu badania stanu trzeźwości osoby szczegółowym przepisem jest Zarządzenie nr 496 Komendanta Głównego Policji z 25 maja 2004 r. w sprawie badań na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu.
Uzupełnieniem tego zarządzenia są Wytyczne nr 2 Komendanta Głównego Policji z 23 października 2009 r. w sprawie procedur postępowania z ustnikami analizatorów do wykrywania alkoholu w wydychanym powietrzu lub środków działających podobnie do alkoholu (narkotestery), których obecność stwierdza się na podstawie badania śliny.
Pamiętając o tym, że badanie stanu trzeźwości osoby może być czynnością złożoną i częścią obszerniejszej interwencji lub procedury, należy stosować się do art. 15 ustawy o Policji wraz z przepisami wykonawczymi.
JEST W CZYM WYBIERAĆ
Dzisiejszy sprzęt do badania trzeźwości kierowców to głównie wysokiej jakości urządzenia elektroniczne typu Alkomat – Alkotest. Są one standardowym wyposażeniem wszystkich policji drogowych i dostępne w wolnej sprzedaży.
Na rynku funkcjonuje dziś wiele różnych modeli alkomatów (alkotestów). Różnią się tylko szczegółami technicznymi, wyglądem i ceną, sposób pomiaru pozostał ten sam. Oto najpopularniejsze z nich (w podziale według sposobu działania):
Urządzenia działające na podstawie pomiaru spektrofotometrycznego w podczerwieni:
ALKOMETR A 2.0 – aparat jest urządzeniem stacjonarno‑przenośnym. Może być używany w pomieszczeniach zamkniętych, jak również w samochodach. Posiada atest Instytutu Ekspertyz Sądowych z 24 maja 1991 r., na podstawie którego, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 15 lutego 1989 r., wyniki pomiarów nim przeprowadzone stanowią prawny środek dowodowy (nie jest wymagana analiza krwi). Obsługa urządzenia jest zautomatyzowana. Wszystkie funkcje kontrolne i pomiarowe sterowane są za pomocą mikroprocesora. Zapewnia to prostotę obsługi i niezawodność działania. Po wykonaniu pomiaru wdmuchanego powietrza alkometr wyświetla poziom zawartości alkoholu oraz drukuje wynik badania zawierający nazwę i numer przyrządu, datę i czas pomiaru oraz stężenie alkoholu.
ALKOMETR A 2.0 m/04 – jest również dowodowym analizatorem wydechu spełniającym wymagania określone w przepisach metrologicznych Głównego Urzędu Miar. Pomiary wykonane tym urządzeniem są stawiane wyżej niż uzyskane metodą laboratoryjną oznaczeń krwi. Przeznaczenie i zasada pomiaru są takie same, jak Alkometru A 2.0.
Urządzenia działające na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu:
ALCOTEST 7410 – przeznaczony jest do szybkiego pomiaru koncentracji alkoholu w wydychanym powietrzu osoby badanej. Nadaje się zarówno do pomiarów mobilnych, jak i stacjonarnych, także w połączeniu z optyczną drukarką. Jest najczęściej wykorzystywanym przez policjantów wykrywaczem stężenia alkoholu. Jego nowszą wersją jest ALCOTEST 7410 plus RS oraz ALCO‑SENSOR IV.
ALCOMETER SD‑400 – to najbardziej kompletny i uniwersalny ręczny analizator obecnej dekady i prawdopodobnie następnej. Jest całkowicie kontrolowany przez mikrokomputer. Dzięki unikalnej funkcji pomiaru bez ustnika koszty eksploatacyjne zredukowane zostały do absolutnego minimum. Standardowe zasilanie – 5 szt. baterii AA – wystarcza na wykonanie minimum 1000 testów. Urządzenie otrzymało pozytywną opinię Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie, Głównego Urzędu Miar oraz Komendy Głównej Policji.
Jego mniejszą wersją i prostszą w obsłudze jest ALCOMETER A‑500.
Urządzenia wyposażone w detektor półprzewodnikowy:
ALCO‑BLOW – według opinii kontrolerów ruchu drogowego niezastąpiony w policyjnych akcjach „Trzeźwość”. Służy jedynie do wstępnej analizy ilościowo‑orientacyjnej, która trwa 3–5 sek. System aktywnego pobierania próbki powietrza (dmuchanie) i pasywnego (za pomocą wewnętrznej pompki) umożliwia dokonanie pomiaru nawet u osób nieprzytomnych. Trójkolorowy wskaźnik LED bezbłędnie sygnalizuje: kolor zielony – od 0,00 do 0,05‰, kolor żółty – od 0,06 do 0,20‰, kolor czerwony – powyżej 0,21‰. Cztery baterie AA wystarczają na wykonanie 2 tys. testów. W razie uzyskania pozytywnego wyniku badania, należy je potwierdzić na którymś z dowodowych analizatorów wydechu. Inne urządzenia z tej grupy to: ALERT J4X, ENSURE oraz INTOX EC/IR.
oprac. JERZY PACIORKOWSKI
Na podstawie materiału dydaktycznego pt. Badanie stanu trzeźwości w służbie przy użyciu urządzeń kontrolno‑pomiarowych, autorstwa Grzegorza Awsiukiewicza i Tomasza Mikulskiego. Wyd. Zakład Interwencji Policyjnych Szkoły Policji w Słupsku. Biblioteka Policjanta Prewencji. Słupsk 2013 r.