Konieczność uregulowania tej problematyki w ustawie wynikała z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 maja 2012 r. (sygn. K 10/11), który w uzasadnieniu wskazał, że stosowanie śpb i broni palnej powinno być szczegółowo uregulowane ustawowo, a nie w rozporządzeniach, gdyż tylko przepisy ustawy, zgodnie z art. 41 ust. 1 Konstytucji RP, mogą pozwalać na ingerencję w sferę wolności osobistej jednostki.

ZAKRES PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY USTAWY

Nowa ustawa określa środki przymusu bezpośredniego używane lub wykorzystywane przez uprawnionych, przypadki i zasady używania lub wykorzystywania śpb i broni palnej, tryb postępowania przed i po ich użyciu lub wykorzystaniu, a także dokumentowanie użycia lub wykorzystania śpb i broni palnej.

Adresatami przepisów obok Policji są m.in.: ABW, CBA, Straż Graniczna, BOR, Służba Celna, Służba Więzienna, Straż Ochrony Kolei, Straż Parku, Żandarmeria Wojskowa, Agencja Wywiadu, Inspekcja Transportu Drogowego, kontrola skarbowa, Państwowa Straż Łowiecka, straż gminna, firmy ochroniarskie, zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich.

W ustawie przyjęto zasadę, że użycie lub wykorzystanie przez uprawnione podmioty konkretnego środka przymusu bezpośredniego musi być adekwatne do stopnia zagrożenia, a zastosowany środek powinien się charakteryzować realnie najmniejszą dolegliwością. Broni palnej używa się lub wykorzystuje się ją wyłącznie, jeżeli użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego okazało się niewystarczające do osiągnięcia celów tego użycia lub wykorzystania, lub nie jest możliwe ze względu na okoliczności zdarzenia.

ŚRODKI PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO

Ustawa wprowadza nowe środki przymusu bezpośredniego w postaci pojazdu służbowego, kasku zabezpieczającego oraz materiałów wybuchowych do pokonywania zamknięć budowlanych i innych przeszkód.

Pojazd służbowy może być wykorzystywany, w określonych przypadkach, m.in. do zatrzymywania lub zablokowania innych pojazdów. Kask zabezpieczający będzie zakładany osobom zatrzymanym dążącym do samookaleczenia głowy. Jego użycie będzie mogło nastąpić po uprzednim założeniu pasa obezwładniającego jednoczęściowego lub kaftana bezpieczeństwa albo kajdanek na ręce trzymane z tyłu.
Materiały wybuchowe mogą być zastosowane w celu umożliwienia wejścia do pomieszczeń lub miejsc w sytuacjach, gdy użycie lub wykorzystanie innych środków mogłoby nieść za sobą zagrożenie życia lub zdrowia policjanta lub innej osoby, a także w sytuacjach, gdy nie ma innej możliwości wykonania zadania.

Nowe przepisy przewidują też użycie przez Policję środków pirotechnicznych o właściwościach ogłuszających lub olśniewających. Mogą to być granaty hukowo błyskowe, petardy oraz granaty dymne.

Ustawa wprowadziła także przepis, z którego wynika, że kajdanki, co do zasady, zakłada się na ręce trzymane z tyłu, dając również możliwość w uzasadnionych przypadkach założenia kajdanek na ręce trzymane z przodu.

W nowych regulacjach uwzględniono także używanie paralizatorów, czyli przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej. Paralizator elektryczny został w ustawie potraktowany w sposób szczególny, ponieważ jego użycie w celu krótkotrwałego obezwładnienia osoby będzie dopuszczalne, jeżeli użycie innych środków przymusu bezpośredniego będzie niemożliwe albo okaże się nieskuteczne.

BROŃ PALNA

W ustawie opracowano także zamknięty katalog przypadków użycia lub wykorzystania broni palnej.

Zgodnie z przepisami policjant przed użyciem broni ma obowiązek zidentyfikować swoją służbę okrzykiem „Policja!”, a następnie wezwać osobę do zachowania zgodnego z prawem. W przypadku niepodporządkowania się tym poleceniom policjant uprzedzi o użyciu broni okrzykiem „Stój, bo strzelam!”. W przypadku zbagatelizowania tego ostrzeżenia funkcjonariusz odda strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku.
Regulacje zawarte w ustawie o śpb i broni palnej wprowadzają możliwość oddania strzału, po spełnieniu odpowiednich przesłanek, w kierunku pojazdu w celu jego zatrzymania. Przepisy umożliwiają także wykorzystanie broni palnej przeciwko zwierzętom, a także w celu pokonania przeszkody. Ustawa mówi, że o każdym przypadku użycia lub wykorzystania broni palnej policjant niezwłocznie powinien powiadomić przełożonego lub osobę pełniącą służbę dyżurną.

W akcie prawnym znalazł się zapis, z którego wynika, że broń palna nie może być użyta lub wykorzystana przez pododdział zwarty. Wyjątkiem są przepisy zawarte w ustawie z 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym.

Natomiast policjant wchodzący w skład pododdziału zwartego może użyć broni palnej (tzw. osobistej) lub wykorzystać ją na zasadach określonych w ustawie, gdy wystąpi sytuacja zagrażająca życiu lub zdrowiu funkcjonariusza lub innej osoby.
Ustawa z 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.U. z 2013 r., poz. 628).

ARTUR KOWALCZYK
artur.kowalczyk2@policja.gov.pl