O wstępnym kształcie tych regulacji zdecydują dalsze procedury rządowe, a ich zakończenie pozwoli Radzie Ministrów skierować projekt do Sejmu.
Nowelizacja ustawy, poza omówionymi przed miesiącem propozycjami, odnosi się również do sfery obowiązków i praw policjantów regulowanych w rozdziale 7 ustawy o Policji.
OŚWIADCZENIA MAJĄTKOWE
Przewiduje się skrócenie do 5 lat okresu przechowywania oświadczeń majątkowych policjantów składanych przy przyjęciu i zwolnieniu ze służby, a także corocznie w okresie trwania służby. Obecnie ustawa przewiduje okres 10-letni. Mając jednak na uwadze, że oświadczenia majątkowe składane między innymi przez pracowników Policji na podstawie przepisów ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne – przechowuje się maksymalnie przez 6 lat, a w celu porównywania treści kolejnych oświadczeń z poprzednimi nie jest potrzebny tak długi okres przechowywania, postanowiono znacząco go skrócić. Ma to niemałe znaczenie choćby z przyczyn technicznych, gdyż ogranicza konieczne do przechowywania miejsce. O ile zobowiązani do składania oświadczeń majątkowych są jedynie niektórzy pracownicy, o tyle oświadczenia majątkowe składają wszyscy policjanci, co w skali całej formacji daje ogromną liczbę dokumentów, które przez tak długi czas należy w odpowiedni sposób przechowywać.
ZGODA PRZEŁOŻONEGO
Zmiana w art. 63 przyznaje wprost prawo zezwalania policjantowi na przynależność do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych albo międzynarodowych przełożonemu policjanta. Obecna wyłączna kompetencja Komendanta Głównego Policji w tym zakresie nie znajduje uzasadnienia. Jednocześnie przewiduje się nałożenie na policjantów obowiązku poinformowania przełożonego o społecznym pełnieniu przez nich funkcji. W obecnym stanie prawnym istnieje obowiązek informowania przełożonego o przynależności do stowarzyszeń krajowych działających poza służbą. Pełnienie społecznie różnych funkcji o innym charakterze, np. społecznego kuratora sądowego, nie będących zajęciem zarobkowym, może wywierać na czynności służbowe policjanta czy jego postawę wpływ dalej idący niż przynależność do stowarzyszenia, stąd wskazane jest, aby taki obowiązek nałożyć.
Za nieuzasadniony w dzisiejszej rzeczywistości uznano obowiązek uzyskiwania zgody przełożonego na wyjazd zagraniczny, stąd też zaproponowano jego zniesienie przez uchylenie art. 64. Ze względu na wątpliwości dotyczące sposobu przeliczenia uposażenia do celów ustalenia składek na ubezpieczenie emerytalno‑rentowe policjantów zwolnionych ze służby, którzy nie nabyli uprawnień do zaopatrzenia emerytalnego oraz w celu usunięcia luki polegającej na braku obowiązku naliczenia składek na ubezpieczenie za okresy korzystania przez policjantów z urlopów wychowawczych postuluje się zmiany w art. 69a ustawy o Policji usuwające te wady.
KIEDY KODEKS PRACY
Innym problemem, któremu stara się zaradzić nowelizacja, jest właściwy status przepisów odnoszących się do bezpieczeństwa i higieny służby w Policji. Przepisy te powinny mieć wyraźne umocowanie w akcie rangi ustawowej. Wprowadzenie do ustawy art. 71a pozwoli na uporządkowanie tych kwestii, gdyż projekt wskazuje na odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu pracy. Na skutek uwagi zgłoszonej przez Sąd Najwyższy podjęto próbę wyczerpującego wyliczenia, które z regulacji kodeksu pracy w zakresie bhp nie będą miały zastosowania do służby policjantów, pozostawiając Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji określenie w rozporządzeniu szczegółowych warunków stosowania do policjantów przepisów kodeksu pracy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz właściwości organów Policji w tych sprawach.
W propozycji nowego brzmienia art. 72 dookreślono przesłanki przyznawania policjantom bezpłatnego wyżywienia bądź równoważnika pieniężnego z tego tytułu wiążąc je z sytuacjami uzasadnionymi względami bhp lub innymi szczególnymi warunkami pełnienia przez nich służby. Dotychczasowe dwa upoważnienia do wydania rozporządzeń wykonawczych zastąpiono jednym. Jednocześnie wypełniono dotychczasową lukę w prawie polegającą na braku upoważnienia do określenia wartości pieniężnej norm wyżywienia.
DOPŁATA URLOPOWA
Określone w art. 73 obecnie obowiązującej ustawy prawo policjanta i członków jego rodziny do przejazdu raz w roku na koszt właściwego organu Policji lub równoważnika ceny biletu kolejowego na odcinku 1000 km jest anachronizmem. Wartość tego świadczenia jest kilkakrotnie niższa od przewidzianej w rozporządzeniu dopłaty do wypoczynku. Analiza charakteru tych świadczeń prowadzi do wniosku, że ten sam krąg uprawnionych, socjalny charakter obu należności przemawia za ich połączeniem w jedno ustawowe świadczenie określane jako „dopłata urlopowa”. Przewiduje się, że jego wysokość będzie odpowiadała w przybliżeniu sumie obu dotychczasowych należności. Ograniczenie liczby świadczeń uprości również procedurę samej wypłaty i zmniejszy pracochłonność „obsługi” tych świadczeń.
POLICJANCI OJCOWIE
Zmianą dostosowującą przepisy ustawy o Policji do standardów w zakresie uprawnień związanych z rodzicielstwem lub wychowywaniem dzieci jest propozycja zmiany art. 79 przez normę odsyłającą do przepisów prawa pracy. Dotychczas przepis ten dyskryminował policjantów ojców, którzy z formalnego punktu widzenia z przedmiotowych uprawnień korzystać nie mogli, co spotkało się ze słuszną krytyką m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich. Wyjątkiem od przyjętych w powyższym zakresie zasad jest wyłączenie możliwości złożenia przez policjanta wniosku o obniżenie wymiaru czasu służby w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego. W przeciwieństwie do stosunku pracy, w ramach którego strony umowy o pracę mogą w sposób swobodny kształtować wymiar czasu pracy, przepisy o czasie służby wykluczają generalnie taką możliwość, co jest podyktowane specyfiką realizowanych zadań. Biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia ciągłości i niezakłóconego toku służby, względy organizacyjne uniemożliwiają skrócenie wymiaru czasu służby także i w tym szczególnym przypadku.
DOJAZDY DO SŁUŻBY
Zmiany przewiduje się także w sferze niektórych uprawnień związanych z mieszkaniami policjantów. Dotyczy to m.in. zasadniczej zmiany definicji miejscowości pobliskiej w stosunku do miejsca pełnienia służby. Obecnie kryterium kwalifikującym jest czas dojazdu środkami publicznego transportu zbiorowego. Powodowało to wiele trudności praktycznych w realizacji uprawnień policjantów związanych z prawem do lokalu mieszkalnego, przede wszystkim ze względu na funkcjonowanie na rynku różnych przewoźników, powszechność transportu indywidualnego, zmienność rozkładów jazdy, alternatywność i dogodność połączeń także pod kątem pełnienia służby w różnych rozkładach czasu służby. Czynniki te sprawiały, że w określonych okolicznościach faktycznych dana miejscowość jednocześnie była i nie miejscowością pobliską. Dlatego też kryterium czasu dojazdu zastąpiono bardziej obiektywnym w postaci odległości kolejowej lub drogowej do miejscowości pełnienia służby, która nie powinna przekraczać 50 km.
Bezpośrednio związaną z tym kwestią są przepisy art. 93, które kompleksowo regulują prawo policjantów do zwrotu kosztów dojazdu z miejscowości pobliskiej do miejsca pełnienia służby, określając w szczególności negatywne przesłanki do nabycia przedmiotowego prawa związane z posiadaniem w miejscu pełnienia służby odpowiedniego lokalu mieszkalnego lub z jego opuszczeniem. Dotychczas prawo do zwrotu kosztów dojazdu miało charakter bezwarunkowy. Jednocześnie dodano w omawianym przepisie upoważnienie dla ministra właściwego do spraw wewnętrznych do określenia szczegółowych warunków przyznawania i wypłaty zwrotu kosztów dojazdu lub ryczałtu na ten cel, co wyeliminuje lub przynajmniej poważnie ograniczy wątpliwości i spory na tle ustalania kwot należnego świadczenia wynikające ze stosowania dotychczasowych zbyt ogólnikowych regulacji. Ponadto kilka zmian w tych przepisach ma charakter dostosowujący, porządkujący lub uściślający terminologicznie obecne regulacje.
UPOSAŻENIA
Podobny charakter mają również zmiany przepisów odnoszące się do regulacji rozdziału 9 ustawy o Policji, tj. uposażeń i innych świadczeń pieniężnych policjantów. Spośród zmian merytorycznych dotyczących tego obszaru regulacji wskazać należy na art. 103 ust. 2 dotyczący zachowania policjantowi mianowanemu lub powołanemu na niższe stanowisko służbowe warunków otrzymywania uposażenia zasadniczego należnego na poprzednio zajmowanym, wyżej zaszeregowanym, stanowisku służbowym. Proponowana zmiana przenosi kompetencje do zachowania tych warunków z ministra właściwego do spraw wewnętrznych na Komendanta Głównego Policji zgodnie z tendencją do przekazywania uprawnień, w miarę możliwości, na niższe szczeble kierowania.
Na wspomnienie zasługuje także propozycja dodania ust. 8a w art. 110 uzupełniająca zasady ustalania uprawnień policjantów do nagrody rocznej. Regułą jest, że obniżenie lub pozbawienie uprawnień do nagrody następuje za rok kalendarzowy, w którym policjant popełnił przestępstwo lub naruszył dyscyplinę służbową. Ustalenie tych faktów wymaga stosownego postępowania karnego lub dyscyplinarnego. Dlatego też zasadne jest wstrzymanie ustalenia prawa do nagrody rocznej do czasu zakończenia tego postępowania.
Zmiana w art. 121 jest powiązana ze zmianą w art. 6g ust. 3 ustawy. W roku 2006 wprowadzono do ustawy o Policji instytucję przeniesienia policjanta do dyspozycji przełożonego (art. 37a). Do tego czasu miała ona jedynie zastosowanie do przedstawicieli kadry kierowniczej jednostek Policji odwoływanych z zajmowanego stanowiska. W ślad za tym nie uregulowano jednak w sposób jednoznaczny kwestii płacowych policjanta pozostającego w dyspozycji, ponieważ art. 121 zachowywał prawo do uposażenia i innych świadczeń należnych na ostatnio zajmowanym stanowisku policjantom pozostającym bez przydziału służbowego. W celu ujednolicenia pozostawanie bez przydziału służbowego proponuje się zastąpić pozostawaniem w dyspozycji przełożonego. Jednocześnie wymaga to uchylenia normy dotyczącej statusu finansowego policjanta odwołanego ze stanowiska kierowniczego. Nie znajduje bowiem w obecnej chwili uzasadnienia zachowanie osobom odwołanym ze stanowiska jedynie prawa do kwoty dotychczasowego uposażenia (bez możliwości podwyżek) i tylko przez okres 6 miesięcy, podczas gdy w pozostałych przypadkach pozostawania w dyspozycji policjant nawet przez 12 miesięcy posiada prawo do uposażenia na dotychczasowych warunkach, tj. również z uwzględnieniem wprowadzonych w tym czasie regulacji. W celu pełnego zabezpieczenia statusu materialnego policjantów odwołanych ze stanowiska, w omawianym przepisie gwarantuje się im prawo do uposażenia na dotychczasowych warunkach także w przypadku mianowania lub powołania na niższe stanowisko służbowe przed upływem 6 miesięcy od dnia odwołania z poprzedniego.
Jednocześnie mając na uwadze kształt dotychczasowego fakultatywnego upoważnienia w art. 121 ust. 2, które dotychczas nie zostało wydane, za celowe uznano zaproponowanie jego zmiany polegającej na wprowadzeniu bardziej odpowiedniej terminologii, upoważnienie do określenia zasad potrąceń dodatków do uposażenia podlegających ograniczeniom za okres choroby, urlopu okolicznościowego lub pozostawania w dyspozycji przełożonego oraz rozszerzenie zbyt lakonicznych wytycznych do wydania aktu normatywnego przez wskazanie konieczności uwzględnienia rodzajów i wysokości dodatków podlegających takim ograniczeniom, uzależnienia zakresu ograniczeń od poziomu otrzymywanego przez policjanta uposażenia oraz przyczyn i długotrwałości niewykonywania przez policjanta obowiązków służbowych. Pozwoli to na przykład wyłączyć przypadki choroby pozostającej w związku wykonywanymi czynnościami służbowymi.
To oczywiście tylko niektóre z proponowanych zmian. Dalsze prace legislacyjne nad omawianą nowelizacją, a zwłaszcza szczegółowe ustalenia co do zakresu uwzględnienia zgłoszonych uwag, przesądzą wkrótce o kształcie projektu ustawy, który trafi do Sejmu.
Krzysztof Choiński
dyrektor Biura Prawnego KGP