Taka aktywność to zwykle posty, zdjęcia, filmy, komentarze, także do treści publikowanych przez innych użytkowników. Zazwyczaj działamy w przekonaniu zasadności takich poczynań. I w ogromnej większości takie działania nie wiążą się z żadnym ryzykiem. Jednak w przypadku policjantów niektóre podejmowane zachowania mogą być ryzykowne. Na tym tle należy dokonać prawnej oceny zachowań policjantów podejmowanych w mediach społecznościowych, a polegających na: wykorzystywaniu umundurowania służbowego w prywatnych mediach społecznościowych celem przekazania zagadnień związanych ze służbą w Policji, jednakże bez wiedzy i zgody przełożonego; reklamowaniu lub promowaniu w prywatnych mediach społecznościowych produktów i usług w sytuacji, gdy osoby obserwujące dane konto mają lub mogą mieć pełną świadomość, że osobą polecającą jest policjant; realizowaniu polityki informacyjnej przez policjanta oddelegowanego do wykonywania zadań służbowych poza Policją w sposób niezgodny lub naruszający kompetencje określone w zarządzeniu nr 1204 Komendanta Głównego Policji z 12 listopada 2007 r. w sprawie form i metod działalności prasowo-informacyjnej w Policji (Dz. Urz. KGP z 2018 r. poz. 90), przy czym nie jest to w żaden sposób uzgadniane lub koordynowane przez służby informacyjne Policji.
Ograniczenia wolności wypowiedzi
W pierwszej kolejności należy stwierdzić, iż art. 54 ust. 1 i 2 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej każdemu zapewnia wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Zatem cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Na pierwszy rzut oka można by przyjąć, iż każdy ma prawo nie tylko wyrażania w mediach społecznościowych treści, które jego zdaniem są ważne, istotne, ale także podejmowania się oceny aktualnych zdarzeń dotyczących społeczeństwa lub jego części. Jednakże prawo to nie ma charakteru bezwzględnego, co oznacza, iż unormowania krajowe odnoszące się do pewnych grup zawodowych mogą wprowadzić ograniczenia w zakresie wolności słowa.
Taka sytuacja ma miejsce w przypadku funkcjonariuszy Policji. Zgodnie bowiem z treścią art. 62 ust. 1 ustawy o Policji policjant nie może podejmować zajęcia zarobkowego poza służbą bez pisemnej zgody przełożonego ani wykonywać czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do Policji. Przepis ten wprowadza nie tylko reglamentację podejmowania tzw. zajęć zarobkowych, a więc tych, które ze swej istoty są nakierunkowane na powstanie po stronie funkcjonariusza przysporzeń finansowych, ale także tych zachowań, które pozostają w sprzeczności z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważającymi zaufanie do Policji.
Każdy policjant w rocie ślubowania, której treść jest zawarta w art. 27 ustawy o Policji, zobowiązuje się „strzec tajemnic związanych ze służbą, honoru, godności i dobrego imienia służby oraz przestrzegać zasad etyki zawodowej”. Powyższe zasady obowiązują policjantów zarówno w trakcie wykonywania czynności oraz zadań służbowych, jak i poza służbą. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 23 czerwca 2020 r. II SA/Wa 2721/19 podkreślił: „Służba w policji jest służbą publiczną, której pełnienie wiąże się nie tylko z wymaganiami dotyczącymi kompetencji zawodowych, ale również obejmującymi kompetencje etyczne. Z istoty służby publicznej (w tym służby w policji) wynika, że nie zamyka się ona, zwłaszcza w zakresie przestrzegania standardów etycznych, w granicach czasowych norm wykonywania obowiązków czysto służbowych. Funkcjonariusz publiczny nie może czuć się zwolniony, co oczywiste, z obowiązku przestrzegania zasad etycznych «po godzinach pracy». Takiego przekonania nie daje się pogodzić z rotą ślubowania policjanta i z wynikającymi z niej obowiązkami”.
Dobre imię służby
Tym samym zachowania policjanta polegające na podejmowaniu określonych aktywności w mediach społecznościowych należy oceniać przez pryzmat art. 62 ust. 1 w zw. z art. 27 ust. 1 ustawy o Policji. Z tego względu każdorazowo niezbędne staje się ustalenie, czy konkretne zachowania naruszają dobre imię służby. Ocenę taką można podjąć w toku prowadzonego postępowania dyscyplinarnego / czynności wyjaśniających lub postępowania w przedmiocie zwolnienia ze służby na podstawie normy art. 41 ust. 2 pkt 5 ustawy.
Używanie umundurowania przez policjantów jest ściśle reglamentowane. Zasady te wynikają z rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 20 maja 2009 r. w sprawie umundurowania policjantów (Dz. U. Nr 90, poz. 738, z późn. zm.). W myśl § 2 składa się z ubiorów: służbowego, wyjściowego i ćwiczebnego. Zasady i sposób noszenia umundurowania określa rozdział 4 (§ 29 – § 36).
Ponadto rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 października 2023 r. w sprawie części munduru policyjnego, których używanie jest dozwolone (Dz. U. poz. 2256), określa, w jakich okolicznościach, innych niż wykonywanie zadań służbowych, jest możliwe noszenie umundurowania lub jego części. Żaden z przepisów ww. rozporządzeń nie uprawnia do noszenia umundurowania lub jego części poza wymienionymi przypadkami, nawet jeśli policjant chce podkreślić swój status zawodowy. Nagrywanie prywatnych wypowiedzi na potrzeby mediów społecznościowych, także wówczas, gdy ich temat dotyczy stosunków zawodowych, wprost lub pośrednio, nie daje podstaw do wykorzystywania umundurowania. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w takich sytuacjach policjant nie reprezentuje autoryzowanego przez stronę służbową przekazu medialnego, lecz wypowiada własne przekonania (abstrahując od ich prawidłowości czy zgodności z oficjalnym stanowiskiem Policji w tym obszarze). Tym samym można przyjąć, że takie zachowanie polega na wykorzystaniu wizerunku funkcjonariusza publicznego oraz dobrego imienia Policji do przekazania własnych, indywidualnych poglądów na dany temat lub problem, w taki sposób, że odbiorca może przypuszczać, iż jest to oficjalne stanowisko Policji. Takie działanie należy kwalifikować jako nadużycie wizerunku służbowego polegające na wprowadzeniu w błąd odbiorcy, że treści, jakie przekazuje i rozpowszechnia, mają walor oficjalnego stanowiska Policji.
Wykorzystywanie wizerunku
Zgodnie z treścią § 12 Zasad etyki zawodowej policjanta funkcjonariusz nie może wykorzystywać swojego zawodu do celów prywatnych, a w szczególności nie może wykorzystywać informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych ani uzyskiwać informacji do tych celów z użyciem służbowych metod. Posłużenie się wizerunkiem służbowym w sposób nieuprawniony może stanowić zatem czyn dyscyplinarny polegający na wykorzystywaniu swojego zawodu (świadczy o tym fakt użycia umundurowania) do celów prywatnych (przekazania własnych wypowiedzi).
Reklamowanie i rekomendowanie konkretnych produktów w mediach społecznościowych, dokonywane regularnie w odniesieniu do konkretnej marki lub rodzaju produktu mogą skłaniać do uznania, że dokonywane jest odpłatnie, nawet wówczas, gdy odpłata ma charakter rzeczowy, a nie finansowy. Jednocześnie niezbędne jest odróżnienie sytuacji, w której policjant rekomenduje jakiś produkt w sposób spontaniczny, jednorazowy, odnosząc się do dokonanego zakupu towaru lub usługi, oceniając ich jakość, od podejmowania działań krypto- lub nawet wprost reklamowych. Trzeba też mieć na względzie, iż nie zawsze odbiorcy mogą mieć świadomość, że osoba reklamująca lub rekomendująca jest policjantem. Nie zmienia to jednak faktu, że bez względu na tę okoliczność policjant powinien powstrzymywać się od komercyjnie podejmowanych działań promujących towary/produkty lub usługi. Takie zachowanie może bowiem zostać ocenione w kategoriach zdarzeń skutkujących zastosowaniem wobec policjanta art. 41 ust. 2 pkt 5 ustawy o Policji. Należy bowiem odróżnić komentarz „fajny produkt” czy „jestem zadowolony” od komentarzy „polecam produkty tego producenta” lub „nie kupuję produktów innych niż…”, zwłaszcza gdy nie są to sporadyczne przypadki, lecz cyklicznie pojawiające się wpisy. Nie od dziś jest znany proceder polegający na „kupowaniu” pozytywnych komentarzy/wypowiedzi. Musimy być świadomi, że nie żyjąc na pustyni, jesteśmy obserwowani przez innych użytkowników mediów społecznościowych. Niektórzy wręcz specjalizują się w wyszukiwaniu mniejszych i większych afer. Natomiast z pozoru niewinne zachowanie w social mediach może w praktyce zostać potraktowane jako działanie naruszające ważny interes służby.
Oddelegowanie
Natomiast w przypadku działalności informacyjnej, profilaktycznej i promocyjnej podejmowanej przez policjanta oddelegowanego do wykonywania zadań służbowych poza Policją, polegającej na udzielaniu informacji dotyczących Policji, może dojść do naruszenia przepisów wewnętrznych Policji, a to § 2 ust. 2 i § 6 zarządzenia nr 1204 Komendanta Głównego Policji z 12 listopada 2007 r. w sprawie form i metod działalności prasowo-informacyjnej w Policji. Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, gdy instytucja taka posiada uprawnienia do podejmowania działań informacyjnych, promocyjnych lub profilaktycznych w zakresie zadań ustawowych Policji, a wykonywanie takich zadań w tej instytucji zostało policjantowi polecone. Zgodnie z treścią art. 36 ust. 4a ustawy o Policji policjant może być oddelegowany do wykonywania zadań służbowych poza Policją w celu realizacji zadań określonych w ustawie lub zadań Policji wynikających z obowiązujących Rzeczpospolitą Polską umów i zobowiązań międzynarodowych. A zatem, mimo że policjant fizycznie pełni służbę w innym podmiocie (instytucji, urzędzie, etc.), faktycznie jest obowiązany do wykonywania tam zadań Policji. W tym przypadku punktem odniesienia jest zawarty we wniosku o oddelegowanie planowany zakres zadań, jakie policjant będzie wykonywał na wskazanym stanowisku w instytucji krajowej lub zagranicznej. Jeśli jednak działania o charakterze informacyjnym, profilaktycznym czy promocyjnym są podejmowane sprzecznie czy też niezgodnie z przyjętą przez Policję linią, nie zostały zaakceptowane przez podmioty, o których mowa w zarządzeniu nr 1204 Komendanta Głównego Policji, ani przez organy nadrzędne lub nadzorujące, to takie zachowanie policjanta może stanowić asumpt do pociągnięcia go do odpowiedzialności dyscyplinarnej (art. 133 ust. 5 ustawy o Policji) na zasadzie art. 132 ust. 1, 2 i 3 w zw. z § 2 ust. 2 i § 6 zarządzenia nr 1204 Komendanta Głównego Policji z 12 listopada 2007 r. w sprawie form i metod działalności prasowo-informacyjnej w Policji.
Dokonując oceny indywidualnych działań policjantów, organy Policji są obowiązane każdorazowo mieć na względzie okoliczności danego zdarzenia. Z tego powodu brak jest np. możliwości generalnego penalizowania konkretnych zachowań, natomiast bez wątpienia powinny one zostać objęte szczegółową analizą, a w razie potrzeby – zostać zastosowane przewidziane prawem środki dyscyplinujące lub zaradcze. Ostatecznym zaś rozwiązaniem jest możliwość zwolnienia policjanta ze służby wobec stwierdzenia, że jego zachowanie narusza ważny interes służby.
mec. Magdalena Będziejewska-Michalska
radca prawny