CITES

Właściciele takich zwierząt muszą spełnić określone wymagania, uzyskać zezwolenia właściwych organów oraz zapewnić odpowiednie warunki bezpieczeństwa i bytowania, a także poddawać się kontrolom i monitorowaniu przez organy państwa.

Co to jest CITES?

Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (tzw. konwencja waszyngtońska CITES z 1973 r.) to jedna z kluczowych międzynarodowych umów mających na celu ochronę zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Około 35 tysięcy gatunków roślin i zwierząt jest zagrożonych wyginięciem z powodu nielegalnego handlu żywymi oraz martwymi okazami, ich częściami oraz wyrobami z nich wykonanymi. Część egzotycznych zwierząt należy również do najbardziej niebezpiecznych gatunków lub grup gatunków zwierząt, które z przyczyn naturalnej agresywności lub właściwości biologicznych mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, m.in.: pajęczaki (czarna wdowa, karakurt), skorpiony, jaszczurki (waran z Komodo), węże (kobry, grzechotniki), krokodyle, ptaki (kazuary), koty duże (gepard, kuguar, lew, tygrys), małpy człekokształtne (goryle, pawiany), hieny, nosorożce, niedźwiedzie, hipopotamy itp. Przebywanie zwierząt niebezpiecznych poza wolierami, terrariami czy też poza ich środowiskiem naturalnym może powodować naruszenia porządku publicznego oraz stanowić zagrożenie bezpieczeństwa obywateli.

Koordynatorzy

Zwalczaniem i zapobieganiem przestępczości naruszającej przepisy CITES w Polsce zajmują się organy ścigania, w tym m.in. Policja, Krajowa Administracja Skarbowa oraz Straż Graniczna. Policja, wykonując swoje ustawowe zadania w celu ścigania sprawców przestępstw naruszających dobro chronione środowiska naturalnego, współpracuje m.in. z Departamentem Ochrony Przyrody Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Krajową Administracją Skarbową oraz organizacjami pozarządowymi (NGO).

W polskiej Policji w wydziałach dw. z przestępczością gospodarczą komend wojewódzkich i Stołecznej Policji oraz w Wydziale dw. z Przestępczością Gospodarczą Biura Zwalczania Przestępczości Ekonomicznej Komendy Głównej Policji są wyznaczeni koordynatorzy ds. CITES. Do ich głównych zadań należą koordynowanie działań krajowych i międzynarodowych, rozpoznawanie, zapobieganie przestępstwom i ich ujawnianie oraz ściganie sprawców, współpraca z innymi służbami i organizacjami pozarządowymi na poziomie regionalnym, a przede wszystkim – wsparcie merytoryczne funkcjonariuszy Policji w całym kraju.

Aspekty praktyczne

Samo posiadanie okazu CITES nie wypełnia znamion przestępstwa – zadaniem organu ścigania jest zgromadzenie materiału, który w dostatecznym stopniu udowodni sprawcy nielegalne wejście w posiadanie okazu CITES. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że okaz określonych gatunków roślin lub zwierząt pozostających w zainteresowaniu organów ścigania może być objęty regulacjami CITES, należy podjąć działania procesowe na podstawie kpk lub podjąć czynności operacyjno-rozpoznawcze w celu ustalenia dokładnych okoliczności sprawy.

Możliwe scenariusze wypełniające znamiona przestępstwa:

• oferowanie zbycia lub nabycia okazów określonych gatunków roślin lub zwierząt;

• nabywanie lub pozyskiwanie okazów określonych gatunków roślin lub zwierząt;

• używanie lub wystawianie publicznie w celach zarobkowych okazów określonych gatunków roślin lub zwierząt;

• zbywanie, przetrzymywanie lub przewożenie w celu zbycia okazów określonych gatunków roślin lub zwierząt.

Na co zwrócić uwagę?

• na posiadaną przez osobę dokumentację okazu;

• na sposób i metody transportu okazu (możliwe wypełnienie znamion czynów spenalizowanych w ustawie z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt oraz ustawy z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych);

• na sposób wejścia w posiadanie okazu;

• na warunki bytowe okazu (możliwe wypełnienie znamion czynów spenalizowanych w ustawie z 21 sierpnia 1997 r.
o ochronie zwierząt);

• na weryfikację dokumentacji fiskalnej w przypadkach używania lub wystawiania publicznego okazu w celach zarobkowych (liczba sprzedanych biletów może wskazywać na wielokrotność popełnianego czynu);

• na szacowaną wartość rynkową okazu (np. na podstawie opinii biegłego lub ekspertyzy specjalisty z danej dziedziny);

• na archiwalne oferty danego użytkownika lub powiązane osobowo ze sprawcą inne konta na różnych portalach sprzedażowych, w tym zagranicznych oraz powiązanych z ofertami nabywców w przypadkach sprzedaży internetowej;

• na możliwość zastosowania ustawowych metod pracy operacyjnej, tj. art. 19, art. 19a UoP, art. 19b UoP, na podstawie art. 19 ust. 1 pkt 8 UoP w sytuacji zaistnienia przestępstwa transgranicznego;

• na dokumentację związaną z urodzeniem okazu – potwierdzenie przez lekarza weterynarii urodzenia okazu w niewoli nie jest potwierdzeniem legalności; posiadacz okazu musi dysponować dokumentem stwierdzającym, że miot pochodzi od legalnych okazów, tj. okaz jest uznawany za urodzony i hodowany w niewoli, wyłącznie jeśli właściwy organ zarządzający w porozumieniu z właściwym organem naukowym państwa członkowskiego, jest przekonany, że:

1) okaz jest potomstwem lub pochodzi z potomstwa urodzonego lub w inny sposób otrzymanego w kontrolowanym środowisku:

a) z rodziców, którzy byli sparowani lub których gamety zostały przeniesione w inny sposób do kontrolowanego środowiska – w przypadku rozmnażania płciowego;

b) z rodziców, którzy znajdowali się w kontrolowanym środowisku, gdy rozpoczął się proces rozwoju potomstwa – w przypadku rozmnażania bezpłciowego;

2) stado hodowlane zostało utworzone zgodnie przepisami prawa stosowanymi wobec tego stada w momencie jego nabycia i jest utrzymywane w sposób niewywierający negatywnego wpływu na przetrwanie danych gatunków żyjących w środowisku naturalnym;

3) stado hodowlane jest utrzymywane bez wprowadzania okazów żyjących w środowisku naturalnym, z wyjątkiem sporadycznego dodawania zwierząt, jaj lub gamet, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz w sposób niewywierający negatywnego wpływu na przetrwanie danych gatunków żyjących w środowisku naturalnym, w jednym z następujących celów;

4) stado hodowlane samodzielnie wydało na świat drugie lub kolejne pokolenie (F2, F3 itd.) w kontrolowanym środowisku lub jest zarządzane w sposób, który gwarantuje wydanie, w kontrolowanym środowisku, potomstwa drugiego pokolenia.

Przykład sprawy nr 1

Przedmiotem sprawy jest naruszenie przepisów dotyczących ochrony gatunków dziko żyjących zwierząt i roślin w zakresie obrotu nimi przez oferowanie zbycia okazu chronionego zwierzęcia w postaci spreparowanego ptaka drapieżnego – orła bielika (Haliaeetus albicilla) za pośrednictwem serwisu aukcyjnego. Informacja uzyskana w ramach prowadzonego OSINT (z ang. open-source intelligence – biały wywiad; przyp. red.).

Wstępna kwalifikacja prawa:

Art. 128 pkt 2 lit d ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

Czynności do wykonania:

Wykonanie czynności procesowych, których potrzeba przeprowadzenia wyłoni się w toku działań lub postępowania przygotowawczego, wynika z ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, doprecyzowanych w wytycznych nr 3 Komendanta Głównego Policji z 30 sierpnia 2017 r. w sprawie wykonywania niektórych czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów.

Dodatkowo zaleca się wykonanie poniższych czynności:

• zabezpieczenie danych pozyskanych w ramach OSINT, opracowanie notatki służbowej w zakresie prowadzonych ustaleń, wydruki ze stron internetowych;

• weryfikacja numeru telefonu na stronach internetowych (poszukiwanie powiązań z firmami, kontami społecznościowymi itp.);

• wystąpienie do portalu aukcyjnego o przekazanie informacji dotyczących właściciela konta (numery telefonów, adresy e-mailowe, numery rachunków bankowych, posiadane aliasy itp.) oraz innych zamieszczonych ofert sprzedaży, a także danych osób kupujących;

• analiza danych uzyskanych z portalu aukcyjnego, typowanie osoby odpowiedzialnej za umieszczenie oferty sprzedaży okazu;

• po uzyskaniu danych sprzedającego sprawdzenie ich w dostępnych bazach danych, ustalenie obecnego adresu zamieszkania, poprawności danych osobowych itp.;

• wystosowanie pisma do Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Klimatu i Środowiska celem ustalenia, czy wskazana osoba posiada zezwolenie na sprzedaż wskazanego okazu;

• przybranie, w miarę możliwości, do czynności przeszukania biegłego z zakresu ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem, w przypadku braku dostępności biegłego–wykorzystanie dostępnych narzędzi identyfikacyjnych, tj. np. aplikacji Spieces+, obiektywu Google do wyszukiwania obrazem, internetu i innych;

• zabezpieczenie sprzętu elektronicznego (komputerów, dysków twardych, telefonów) zgodnie z postanowieniem wydanym przez prokuraturę – weryfikacja innych zamieszczanych ofert sprzedaży okazów za pośrednictwem sieci internetowej;

• zabezpieczenie dokumentacji dotyczącej okazów CITES (wnioski, zezwolenie / świadectwo importowe, eksportowe, reeksportowe, powiadomienie importowe, świadectwo dla wystawy objazdowej, świadectwo fitosanitarne – wyłącznie dla sztucznie rozmnażanych roślin gatunków wymienionych w załącznikach B i C rozporządzenia WE 338/97 oraz sztucznie rozmnażanych hybryd otrzymanych z nieopisanych gatunków wymienionych w załączniku A do tego rozporządzenia, nabycie, inne dokumenty uzyskane z Ministerstwa Klimatu i Środowiska);

• procesowe zabezpieczenie ujawnionych okazów CITES (spreparowane, zamrożone truchła zwierząt, części zwierząt objętych ochroną gatunkową);

• w przypadku okazania przez osobę ważnego dokumentu CITES dotyczącego okazu objętego czynnościami procesowymi należy go zabezpieczyć, skan przesłać do Wydziału ds. CITES Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Klimatu i Środowiska celem wskazania legalności dokumentu – ewentualne wypełnienie znamion czynu
z art. 270 § 1 kk;

• w przypadku podejrzenia, że wymieniona osoba sprzedawała wcześniej inne spreparowane okazy odbiorcom zagranicznym, jest zasadne wystąpienie do właściwej prokuratury z wnioskiem o zastosowanie europejskiego nakazu dochodzeniowego – przesłuchanie osób, zabezpieczenie sprzedanych okazów, dokumentacji związanej z nabyciem okazu (korespondencja online, przelewy itp.), uzyskanie materiałów z zagranicznych serwisów aukcyjnych / sprzedażowych.

Przykład sprawy nr 2

Przedmiotem sprawy jest naruszenie przepisów dotyczących ochrony gatunków dziko żyjących zwierząt i roślin w zakresie obrotu nimi przez nabycie okazu chronionego zwierzęcia
– Marmozety lwiej (Leontopithecus rosalia). Informacje uzyskane za pośrednictwem Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP na temat osoby, która mogła w sposób nielegalny nabyć okaz CITES.

Wstępna kwalifikacja prawa:

Art. 128 pkt 2 lit d ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

Czynności do wykonania:

Wykonanie czynności procesowych, których potrzeba przeprowadzenia wyłoni się w toku działań lub postępowania przygotowawczego, wynika z ustawy z 6 czerwca 1997 r.– Kodeks postępowania karnego doprecyzowanych w wytycznych nr 3 Komendanta Głównego Policji z 30 sierpnia 2017 r. w sprawie wykonywania niektórych czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów.

Dodatkowo zaleca się wykonanie poniższych czynności:

• weryfikacja informacji uzyskanej w ramach współpracy międzynarodowej, tj. sprawdzenie ww. w dostępnych bazach danych, ustalenie obecnego adresu zamieszkania, poprawności danych osobowych itp.;

• pogłębienie wiedzy na temat osoby w ramach OSINT, opracowanie notatki służbowej w zakresie prowadzonych ustaleń, wydruki ze stron internetowych, weryfikacja numeru telefonu na stronach internetowych (poszukiwanie powiązań z firmami, kontami społecznościowymi itp.);

• wystosowanie pisma do właściwego urzędu gminy celem ustalenia, czy wskazana osoba dokonała rejestracji okazu CITES;

• przybranie do czynności przeszukania powiatowego lekarza weterynarii lub lekarza weterynarii specjalizującego się w danym gatunku;

• przybranie, w miarę możliwości, do czynności przeszukania biegłego z zakresu ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem, w przypadku braku dostępności biegłego – wykorzystanie dostępnych narzędzi identyfikacyjnych, tj. np. aplikacji Spieces+, obiektywu Google do wyszukiwania obrazem, internetu i innych;

• zweryfikowanie warunków przetrzymywania okazu – weryfikacja pod kątem wypełnienia znamion art. 35 ust 1a ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania);

– w przypadku wypełnienia znamion art. 35 ust 1a ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt ustalenie możliwości transportu okazu do ZOO, fundacji lub Centralnego Azylu dla Zwierząt oraz wystąpienie do odpowiedniego organu gminy o wydanie decyzji administracyjnej w zakresie odbioru zwierzęcia;

– w przypadku stwierdzenia właściwych warunków bytowych przez lekarza weterynarii lub specjalistę z zakresu określenia dobrostanu zwierząt należy w porozumieniu
z prokuratorem rozważyć możliwość pozostawienia zwierzęcia na przechowanie po uprzednim zabezpieczeniu procesowym zgodnie z art. 228 kpk;

• w przypadku okazania przez osobę ważnego dokumentu CITES dotyczącego okazu objętego czynnościami procesowymi należy go zabezpieczyć, skan przesłać do organu CITES – Wydziału ds. Konwencji Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Klimatu i Środowiska celem wskazania legalności dokumentu – ewentualne wypełnienie znamion czynu z art. 270 § 1 kk;

• w przypadku podejrzenia, że wymieniona osoba nabyła z naruszeniem przepisów okaz od osoby mieszkającej poza granicami kraju jest zasadne wystąpienie do właściwej prokuratury z wnioskiem o zastosowanie europejskiego nakazu dochodzeniowego – przesłuchanie osób, zabezpieczenie dokumentacji związanej ze sprzedażą okazów (korespondencja online, przelewy itp.), uzyskanie materiałów z zagranicznych serwisów aukcyjnych / sprzedażowych.

podkom. Monika Krzyczkowska, podkom. Krzysztof Melonek,

Wydział do Walki z Przestępczością Gospodarczą BZPE KGP