Kolejny już raz odbyły się wspólne ćwiczenia służb odpowiedzialnych za reakcję w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej w postaci aktu terrorystycznego z użyciem materiału wybuchowego, sprowadzenia katastrofy w ruchu powietrznym i lądowym z dużą liczbą ofiar oraz współpraca w zakresie oględzin miejsca zdarzenia masowego, jednak po raz pierwszy na tak dużą skalę. Identyfikacja ofiar odbywała się w standardzie DVI opracowanym przez Interpol.

Organizatorem ćwiczenia było Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji we współpracy z Centralnym Biurem Śledczym Policji, Prokuraturą Krajową, Państwową Komisją Badania Wypadków Lotniczych oraz JW GROM.

Ćwiczenia odbyły się 20–23 maja 2024 r. na terenie poligonu wojskowego w Rembertowie. Wzięli w nich udział: przedstawiciele Policji, prokuratury, Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, zakładów medycyny sądowej, Państwowej Straży Pożarnej, Państwowej Komisji Badania Wypadków Lotniczych, Politechniki Warszawskiej oraz Akademii Sztuki Wojennej.

Łącznie w ćwiczeniach uczestniczyło blisko 250 osób.

– Do tej pory wskazane wyżej podmioty realizowały szkolenia oddzielnie, nie uwzględniając konieczności współpracy z innymi podmiotami w przypadku zaistnienia zdarzenia o charakterze masowym. Tymczasem w tego typu sytuacjach kluczowe znaczenie ma współpraca, ponieważ nigdy nie będzie tak, że podmioty te będą pracowały w próżni. Przy tego typu zdarzeniu wszystkie działania służb i instytucji zaangażowanych muszą ze sobą współgrać – mówią uczestniczący w szkoleniu prokuratorzy z Prokuratury Krajowej.

Oględziny tego typu miejsca zdarzenia obejmują zarówno czynności w kierunku identyfikacji ofiar, jak i czynności operacyjno-procesowe polegające na ujawnianiu i zabezpieczaniu śladów oraz przedmiotów celem ustalenia przyczyny zdarzenia oraz jego ewentualnych sprawców. Najczęściej mają one rozległy i wieloaspektowy charakter, dlatego też na miejscu są funkcjonariusze Policji różnych pionów, służby ratownicze, lekarze medycyny sądowej, przedstawiciele komisji ds. badania wypadków, przedstawiciele zespołu prasowego. Istotnym elementem podczas realizacji zadań na miejscu zdarzenia masowego jest również zapewnienie wsparcia logistycznego i środków łączności.

Krótko o samym DVI

W przypadku różnego rodzaju zagrożeń, katastrof naturalnych czy też ataków terrorystycznych uruchomienie zasobów DVI (z ang. Disaster Victim Identification – identyfikacja ofiar katastrof) należy do form reagowania, w których podjęcie skutecznej interwencji jest kluczowe. Zespół DVI jest definiowany jako struktura o charakterze multidyscyplinarnym uruchamiana przez organ administracji publicznej w przypadku zaistnienia zdarzenia wymagającego podjęcia działań ukierunkowanych na identyfikację ciał ofiar. Sekwencja działań zalecanych przez Interpol do stosowania przez zespoły DVI obejmuje fazy zbierania danych pośmiertnych (PM – post mortem), przedśmiertnych (AM – ante mortem) oraz etap uzgodnieniowy polegający na łączeniu i porównaniu uzyskanych danych (ID). Dokumentowanie powyższych danych odbywa się za pomocą formularzy PM, AM i ID opracowanych przez Interpol.

Usystematyzowanie sfery organizacyjnej i procesowej w przypadku ustalania tożsamości zmarłych w masowych katastrofach nabrało szczególnego znaczenia w ostatnich latach, w których spotykamy się coraz częściej z aktami terrorystycznymi oraz katastrofami skutkującymi dużą liczbą ofiar. Dla przykładu przypomnijmy: w Madrycie w serii ataków terrorystycznych na pociągi (2004 r.) zginęło 191 osób, w ataku terrorystycznym na World Trade Center w Nowym Jorku (2001 r.) śmierć poniosły 2822 osoby. W trzęsieniu ziemi na Oceanie Indyjskim w 2004 r. ofiar śmiertelnych było 230 tys. W katastrofie budowlanej w Katowicach w 2006 r. podczas wystawy gołębi w hali wystawienniczej MTK zginęło 65 osób, a 140 zostało rannych. Katastrofa samolotu casa w Mirosławcu w 2008 r. pochłonęła 20 ofiar, w wypadu kolejowym pod Szczekocinami w 2012 r. zginęło 16 osób, a 150 zostało rannych. To tylko kilka przykładów większych zdarzeń wymagających koordynacji działań poszczególnych służb i współpracy zespołów specjalistów posługujących się odpowiednimi procedurami i sprzętem.

W Polsce Zespół ds. Identyfikacji Ciał Ofiar Katastrof został powołany w 2019 r., dzięki czemu dołączyliśmy do grona krajów Europy i świata stosujących procedury rekomendowane przez Międzynarodową Organizację Policji Kryminalnej – Interpol, wykorzystywane w przypadku zdarzeń masowych skutkujących śmiercią wielu osób, zwłaszcza w skali międzynarodowej. Komórka zarządzająca DVI została utworzona w Komendzie Głównej Policji, przy czym funkcję kierowniczą pełni Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji. W tym okresie zostały wdrożone do użytku służbowego w Policji dwa odrębne dokumenty z elementami wytycznych Interpolu, tj. „Metodyka oględzin miejsc przestępstw o charakterze terrorystycznym i katastrof” oraz „Metodyka identyfikacji ciał ofiar katastrof”. Opracowania te opierają się na wypracowanych przez medycynę sądową i kryminalistykę sposobach, metodach i środkach prowadzenia identyfikacji osób, przy czym jednocześnie uwzględniają standardy zalecane przez Komisję Stałą i Grupę Nadzorującą Interpolu ds. Identyfikacji Ofiar Katastrof do stosowania podczas przeprowadzania działań związanych z identyfikacją ciał ofiar.

Wprowadzenie w Polsce standardów rekomendowanych przez Interpol było z perspektywy policyjnej dużym osiągnięciem umożliwiającym działanie polskich służb w przypadku katastrof o zasięgu i wymiarze międzynarodowym.

„Crash-GROM-24”

Uczestników ćwiczeń zgrywających z zakresu reagowania kryzysowego przywitała mł. insp. Iwona Marciniak-Krawczyk, dyrektor CLKP i kierownik zespołu DVI, która podkreśliła znaczenie wspólnie organizowanych ćwiczeń dla zapewnienia pełnej gotowości służb do podjęcia czynności na miejscu katastrof i zdarzeń o charakterze masowym. Ćwiczenia zgrywające rozpoczęły się od części teoretycznej. Podkomisarz Joanna Długajczyk, zastępca kierownika zespołu DVI i koordynator ds. danych pośmiertnych, omówiła temat funkcjonowania zespołu DVI i etapów postępowania oraz dokumentowania miejsca zdarzenia zgodnie z metodyką Interpolu. Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej, problematykę kontaminacji na miejscu prowadzonych czynności oględzinowych przedstawiła podinsp. dr Magdalena Jabłońska-Milczarek z Wydziału Badań Genetycznych CLKP. Prokuratorzy zespołu do opracowania projektu metodyki prowadzenia czynności po zaistnieniu zdarzenia lotniczego mogącego wypełniać znamiona czynu zabronionego Prokuratury Krajowej omówili oględziny miejsca wypadku lotniczego (prok. dr Michał Przybyłowski) i wybrane problemy związane z prowadzeniem postępowań dotyczących zdarzeń lotniczych (prok. Marek Kuczyński).

Następnego dnia rozpoczęły się ćwiczenia poprzedzone zapoznaniem ze scenariuszem i dokumentacją ze wstępnych przesłuchań świadków. Na miejscu zdarzenia szybko zostały uruchomione punkty: sztab, punkt przyjmowania zwłok/szczątków, punkt przyjmowania śladów/przedmiotów, punkt kontroli środków ochrony indywidualnej, zaplecze administracyjno-sprzętowe poszczególnych komórek regionalnych oraz innych służb i podmiotów, punkt logistyczny oraz punkt socjalno-bytowy.

Przygotowany scenariusz zakładał wielowątkowe zdarzenie: pierwsza część dotyczyła załogi tupolewa 134, który wystartował z lotniska w Berlinie około godz. 3.00, lecąc do portu Warszawa-Okęcie. Na pokładzie wraz z załogą znajdowało się 80 osób. Lądujący samolot, po przyziemieniu, wypadł z drogi startowej i uderzył w maszyny budowlane służące do prac remontowych na terenie nieczynnego pasa startowego. W wyniku zdarzenia doszło do rozerwania skrzydła wraz ze zbiornikiem paliwa, jego wycieku i pożaru. W płonącym wraku została uwięziona załoga wraz z pasażerami. Część z nich, w wyniku zdarzenia, została wyrzucona na zewnątrz. Poszkodowane zostały również osoby pracujące przy remoncie płyty lotniska.

Druga część zdarzenia odnosiła się do sytuacji terrorystycznej. Korzystając z zamieszania na lotnisku, trzy osoby wdarły się na pokład samolotu boeing 737, ze 157 osobami na pokładzie. Zamachowcy postawili wiele żądań m.in. uwolnienia więźnia ze swojej organizacji. Na miejsce skierowano policyjnych negocjatorów, a do akcji odbicia zakładników zadysponowano operatorów JW 2305. Zamachowcy po przedstawieniu żądań nie podjęli negocjacji. W związku z tym, gdy ok. godz. 7.45 zaobserwowano w tylnej części pokładu boeinga szarpaninę oraz odnotowano liczne wystrzały, żołnierze z marszu przystąpili do szturmu, w wyniku którego udało się opanować pokład samolotu i uratować pozostających przy życiu pasażerów. W wyniku postrzału w czasie akcji zmarło dwóch zamachowców. Kontrterroryści nie stwierdzili jednak obecności na pokładzie trzeciego z zamachowców. Odnotowali liczne ciała pasażerów oraz 40 osób ciężko rannych, które zostały przekazane służbom ratowniczym. Tylko 8 osób nie odniosło żadnych ran.

I sytuacja trzecia, odnosząca się do miejsca zdarzenia: w czasie trwania odbijania zakładników ok. godz. 8.00 najprawdopodobniej trzeci z zamachowców dostał się na pokład autobusu pełnego pasażerów odjeżdżającego spod terminala lotniczego, na pokładzie którego znajdowało się ok. 30 osób, a następnie przeprowadził atak samobójczy, detonując przytwierdzony do siebie ładunek wybuchowy o nieznanej sile.

Ten rozbudowany scenariusz był celowy. – Dzięki tym trzem różnym zdarzeniom zarówno zespoły DVI, jak i pozostali uczestnicy „Crash-GROM-24” mieli możliwość zweryfikować swoje procedury oraz sprawdzić posiadane umiejętności w warunkach możliwie zbliżonych do rzeczywistych – mówili prokuratorzy przygotowujący wspólnie z CLKP scenariusze oraz miejsce ćwiczeń.

Realizacja zadań podczas tegorocznych ćwiczeń przebiegała zgodnie z zasadą realizmu, tj. ograniczeniem do minimum działań przeprowadzonych aplikacyjnie. Po przeprowadzonej akcji ratowniczej i powiadomieniu przez dyżurnego kierownika zespołu DVI i właściwego prokuratora o zaistniałym zdarzeniu na miejsce zostały skierowane komórki regionalne zespołu DVI. W pierwszej kolejności cały teren został sprawdzony pod kątem bezpieczeństwa przez zespół rozpoznania minersko-pirotechnicznego, nastąpiło jego skanowanie za pomocą skanera 3D, przeprowadzono nalot dronem wraz z wykonaniem dokumentacji fotograficznej. Powiadomiono również Państwową Komisję Badania Wypadków Lotniczych.

Po podzieleniu miejsca zdarzenia na sektory rozpoczęły się oględziny sektorowe przez zespoły procesowe i zespoły DVI, które ze sobą ściśle współpracowały. Rolą grupy procesowej było ujawnienie i zabezpieczenie śladów i przedmiotów, natomiast czynności zespołu DVI koncentrowały się na zabezpieczeniu zwłok i szczątków, udokumentowaniu ich według rekomendacji Interpolu, a następnie przekazaniu ich do punktu przyjmowania zwłok i szczątków, skąd trafiały do tymczasowego prosektorium, w którym poddawano je dalszym badaniom, w celu jak najszybszej identyfikacji.

Równolegle, na terenie Akademii Sztuki Wojennej w Rembertowie, była prowadzona faza czynności AM polegająca na zbieraniu danych od rodzin bliskich ofiar katastrofy, dokumentowaniu czynności, pobieraniu materiału porównawczego oraz sporządzaniu notatek urzędowych. Następnie całość materiału przekazano koordynatorowi Zespołu DVI ds. Analizy i Łączenia Danych.

W trakcie prowadzenia czynności oględzinowych na poligonie miejsce ćwiczeń odwiedzili również specjalni goście: komendant główny Policji insp. Marek Boroń oraz I zastępca prokuratora generalnego prokurator krajowy Dariusz Korneluk, zastępca prokuratora generalnego do spraw przestępczości zorganizowanej i korupcji Beata Marczak, zastępca dyrektora Departamentu ds. Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej Daniel Lerman, zastępca prokuratora okręgowego w Warszawie do spraw wojskowych Robert Pyra, komendanci wojewódzcy i stołeczny Policji, dyrektorzy biur KGP i komendanci szkół Policji.

Ćwiczenia DVI są realizowane minimum raz do roku. Tegoroczne łączyły we wspólnych działaniach ekspertów policyjnych, prokuratorów Prokuratury Krajowej i po raz pierwszy członków Państwowej Komisji Badania Wypadków Lotniczych. Były również okazją sprawdzenia opracowywanej w Prokuraturze Krajowej metodyki prowadzenia czynności po zaistnieniu zdarzenia lotniczego mogącego wypełniać znamiona czynu zabronionego oraz wewnętrznych procedur Państwowej Komisji Badania Wypadków Lotniczych.

– Same przygotowania do ćwiczeń trwały blisko rok. Podpisanie porozumienia między PKBWL, ULC i prokuraturą przewidującego m.in. opracowanie metodyki oraz wspólne szkolenia tych podmiotów umożliwiło bliższą współpracę, której rezultatem ma być podniesienie poziomu merytorycznego postępowań związanych ze zdarzeniami lotniczymi, skrócenie czasu ich trwania oraz obniżenie kosztów ich prowadzenia. Dodatkowo, w przypadku katastrofy samolotu pasażerskiego, istotnym aspektem jest sprawna identyfikacja ciał ofiar nierzadko prowadzona wraz z podmiotami zagranicznymi. Stąd konieczność współpracy z wyspecjalizowanymi zespołami DVI.

– Celem tego typu ćwiczeń jest stworzenie, we wszystkich podmiotach biorących w nim udział, wyspecjalizowanych grup osób będących w stanie sprostać zdarzeniu o charakterze masowym, działających według wzajemnie spójnych procedur w celu profesjonalnej realizacji powierzonych im zadań – mówili prokuratorzy zespołu do opracowania projektu metodyki, którzy z dużym zaangażowaniem przygotowywali i współrealizowali ćwiczenia „Crash-GROM-24”.

Kierownik zespołu DVI mł. insp. Iwona Marciniak-Krawczyk również z dużą satysfakcją odnotowała gotowość służb do podjęcia szybkiej i skutecznej akcji w tak złożonej scenerii procesowej.

Izabela Pajdała, CLKP

zdj. Izabela Pajdała