„Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w wierności Rzeczpospolitej trwać...”
Karol Woźniak urodził się 19 stycznia 1893 r. w Szopienicach (obecnie dzielnica Katowic), w polskiej rodzinie Andrzeja i Franciszki, o silnych korzeniach patriotyczno-narodowych. Zarówno Karolowi, jak i jego braciom, i siostrze rodzice starali się wpoić szacunek i umiłowanie dla Polski, co na należącym do Rzeszy Niemieckiej Górnym Śląsku nie było sprawą prostą.
POD ZABORAMI
Ojciec Karola pracował w kopalni „Gische” jako rębacz przodowy, następnie sztygar, natomiast matka była gospodynią domową. Ojciec zwolnił się z kopalni i założył własną firmę, otwierając w centrum Szopienic sklep spożywczy, który z biegiem czasu stał się bardzo dobrze prosperującą firmą handlową. Po ukończeniu szkoły ludowej Karol wyjechał do Belgii, gdzie tak jak jego dwaj bracia Henryk i Wilhelm, wstąpił do katolickiego seminarium duchownego, przyjmując święcenia kapłańskie w 1914 r.
Po wybuchu I wojny światowej, by uniknąć obowiązku służby wojskowej w armii niemieckiej, Karol wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie ochotniczo zaciągnął się do armii amerykańskiej. Materiały archiwalne dotyczące pełnionej tam przez niego służby są dość skąpe, ale wiadomo, że został skierowany na kurs oficerski w Akademii Wojskowej w West Point (prawdopodobnie jako jedyny Polak – duchowny), a po jej ukończeniu do służby jako kapelan wojskowy w stopniu kapitana. Prawdopodobnie jesienią 1918 r. na własną prośbę został zwolniony z armii USA i powrócił do Europy.
WALKA O NIEPODLEGŁOŚĆ
Pod koniec grudnia 1918 r. wstąpił ochotniczo do utworzonej we Francji armii gen. Józefa Hallera, gdzie otrzymał przydział jako kapelan w jednostce piechoty w stopniu kapitana. W szeregach „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Za wyjątkowe męstwo i odwagę na polu walki został odznaczony Krzyżem Walecznych i awansowano go na stopień majora.
Na apel wzywający polskich księży z zagranicy do wsparcia akcji plebiscytowej na terenie Górnego Śląska Karol Woźniak prawdopodobnie we wrześniu 1920 r. przyjechał na Górny Śląsk. Na wezwanie odpowiedzieli również jego dwaj bracia: Henryk i Wilhelm. Po przyjeździe Karol Woźniak zgłosił się do siedziby Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Hotelu „Lomnitz”, w niemieckim wówczas Bytomiu. Prawdopodobnie otrzymał tam przydział do pełnienia służby na Opolszczyźnie w podkomisariacie w Koźlu. Stał się aktywnym funkcjonariuszem, zorganizował wiele przedsięwzięć na rzecz powrotu Górnego Śląska do Polski. Mimo że był księdzem, został zaprzysiężony jako bojowiec Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (POW GŚl.)
Jego działalność znalazła się pod obserwacją niemieckich służb wywiadowczych. Nazwisko księdza trafiło wkrótce na listę 29 kapłanów najbardziej niebezpiecznych dla utrzymania niemieckiego stanu posiadania.
POWSTANIE ŚLĄSKIE
Podczas przygotowań do powstania ks. mjr WP Karol Woźniak otrzymał przydział do tworzonego wówczas w konspiracji 1. Katowickiego Pułku Piechoty Wojsk Powstańczych im. Józefa Piłsudskiego w celu zorganizowania i osiągnięcia zdolności bojowej tej jednostki szturmowej, w skład której wchodzili ochotnicy przede wszystkim z Katowic oraz powiatu katowickiego. Organizując jednostkę, kierował się swoim doświadczeniem wojskowym m.in. z okresu służby w armii amerykańskiej, wzorując się na szkoleniu i organizacji etatowej w jednostkach szczebla batalionu, które były w armii amerykańskiej i znakomicie spisały się na froncie zachodnim w walce z Niemcami.
W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. wybuchło III powstanie śląskie. Po walkach na terenie powiatu katowickiego 1. Katowicki Pułk Piechoty Wojsk Powstańczych im. Józefa Piłsudskiego, w którego składzie był batalion szturmowy dowodzony przez Karola Woźniaka, wyruszył na Opolszczyznę. Batalion wsławił się w walkach w rejonie Kędzierzyna i zdobyciem 10 maja 1921 r. Kłodnicy (obecnie dzielnica Kędzierzyna-Koźla), a następnie wraz z macierzystym pułkiem walczył w rejonie Góry św. Anny. Ks. mjr WP Karol Woźniak był postrzegany jako charyzmatyczny dowódca i kapłan. Wśród powstańców i cywilów cieszył się ogromnym szacunkiem i estymą. W czerwcu 1921 r., zgodnie z rozkazem Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych nastąpiło rozformowanie pułku, a ks. mjr WP Karol Woźniak, na osobisty rozkaz dyktatora powstania Wojciecha Korfantego objął stanowisko łącznika między dowództwem powstańczym a Międzysojuszniczą Komisją Rządzącą i Plebiscytową na Górnym Śląsku, której siedziba mieściła się w Opolu.
NA POLSKIEJ ZIEMI
Bycie w pierwszej kolejności żołnierzem, a nie duszpasterzem spotkało się z krytyką władz kościelnych. Prawdopodobnie wiosną 1922 r. Karol Woźniak został zdemobilizowany. Po utworzeniu autonomicznego województwa śląskiego ks. Karol Woźniak został skierowany jako wikariusz do parafii św. Jerzego w Rydułtowach (obecnie pow. wodzisławski). W drugiej połowie czerwca 1922 r. ksiądz przyjął propozycję głównego komendanta Policji Województwa Śląskiego płk. Stanisława Młodnickiego, aby objąć społecznie funkcję kapelana Korpusu Policji Województwa Śląskiego.
Po odejściu wiosną 1923 r. z parafii św. Jerzego w Rydułtowach ks. Karol Woźniak został kapłanem diecezjalnym i rezydentem w swojej rodzinnej parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej w Szopienicach. Został nauczycielem w szopienickim Komunalnym Gimnazjum Koedukacyjnym oraz był społecznym instruktorem wychowania fizycznego w gnieździe Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na terenie Szopienic.
6 grudnia 1923 r. ks. Karol Woźniak zmarł po ciężkiej chorobie, a jego pogrzeb odbył się w 9 grudnia 1923 r. na cmentarzu parafialnym w Szopienicach. Ceremonia przekształciła się w wielką manifestację o charakterze patriotyczno-żałobnym z udziałem kilkunastu tysięcy osób. Wyrazem hołdu dla dokonań zmarłego było nadanie jego imienia ulicy na terenie dzielnicy Szopienice w Katowicach.
Współcześnie, bo 15 lipca 2021 r. podczas wyjazdowego posiedzenia Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przy Oddziale IPN w Katowicach, na szopienickim cmentarzu odbyło się uroczyste oznaczenie grobu ks. mjr. WP Karola Woźniaka znakiem „Tobie Polsko”, którego dokonał Jan Kwaśniewicz – naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Katowicach.
Śp. ks. mjr. WP Karol Woźniak za męstwo i odwagę w służbie dla Rzeczypospolitej został odznaczony:
Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari (1922),
Krzyżem Walecznych (1920),
Śląską Wstęgą Waleczności i Zasługi kl. I (1921),
Honorowym Krzyżem Plebiscytowym (1921).
nadinsp. dr RAFAŁ KOCHAŃCZYK
komendant wojewódzki Policji w Opolu
GRZEGORZ GRZEŚKOWIAK
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Rodzina Policyjna 1939 r. zs. w Katowicach
Bibliografia
Benisz A., Walki o Kędzierzyn, 1925.
Encyklopedia powstań śląskich, pod red. F. Hawranka, Wydawnictwo Instytutu Śląskiego, Opole 1982.
Heska-Kwaśniewicz K., Pieroński farosz! Ks. Karol Woźniak – kapelan powstańczy, „Śląsk” 2021, nr 5(308).
Piernikarczyk J., Ilustrowana księga pamiątkowa Górnego Śląska, 1923.
Popiołek K., Historia Śląska – od pradziejów do 1945 roku, 1984.
Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Pater, 1996.
Steuer A., Wspomnienie. 1893–1923 Karol Woźniak, „Gazeta Wyborcza. Katowice” 2003, nr 248.
Szwedo B., Zawsze w pierwszej linii: kapłani odznaczeni Orderem Virtuti Militari 1914–1921, 1939–1945, 2004.
Wspomnienie pośmiertne, „Gazeta Robotnicza” 1923, R. 28, nr 281.
Wspomnienie pośmiertne ks. mjr. Karola Woźniaka, „Górnoślązak” 1923, R. 22, nr 284.
zdj. kolekcja autorów
