Cechy współczesnej globalizacji, takie jak postęp technologiczny, swoboda przemieszczania się ludzi, procesy konkurencji kapitału, swobodny przepływ informacji oraz kapitału, to aktualne wyzwania organów ścigania, polegające w zdecydowanej mierze na deficycie informacyjnym.

Modelem najbardziej pożądanym dla organów ścigania, w kontekście poszukiwania składników majątkowych, byłoby wykorzystanie globalizacji do centralizacji baz danych instytucji państwowych wszystkich krajów, aby zwiększyć możliwości szybkiego uzyskiwania i weryfikowania informacji. Jednak są to postulaty, które trudno będzie spełnić.

PROBLEM GLOBALIZACJI

Warto wskazać na działania podejmowane w dziedzinie międzynarodowej współpracy w zakresie możliwości weryfikacji składników majątkowych osób pozostających w zainteresowaniu organów ścigania. Kwestia ta już od wielu lat była analizowana przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, jak również pozarządowe organizacje zajmujące się zwalczaniem przestępczości. Należy wskazać kilka kluczowych aktów prawnych, stanowiących podstawę aktualnego stanu prawnego. Problematyka transgraniczności przestępczości zorganizowanej oraz korzyści finansowej osiąganej z przestępstwa to element, który przesądza o aktywności oraz skali działań grup przestępczych. Różnice w ustawodawstwach państw członkowskich powodowały utrudnienia we współpracy w zakresie pozbawienia korzyści związanej z przestępstwem, jak i innego mienia związanego z czynami zabronionymi.

Konieczność harmonizacji przepisów stała się bodźcem do ich unormowania. W decyzji ramowej Rady 2005/212/WSiSW z 24 lutego 2005 r. w sprawie konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa zwrócono uwagę na problematykę skutecznej współpracy transgranicznej w zakresie konfiskaty, wynikającej głównie z rozbieżności przepisów krajowych państw członkowskich. Kluczowe stało się podjęcie działań mających na celu dostosowanie regulacji prawnych, by umożliwiły konfiskatę w całości lub w części – zarówno narzędzi, jak i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej roku pozbawienia wolności lub mienia, którego wartość odpowiada takim korzyściom.

Co ważne, decyzja wprowadza także instytucję konfiskaty rozszerzonej, która może być przeprowadzona w przypadku popełnienia poważnych przestępstw. Są to najcięższe gatunkowo grupy czynów, np. przestępstwa związane z fałszowaniem euro, praniem pieniędzy, handlem ludźmi, organizowaniem nielegalnego przekraczania granic, seksualnym wykorzystywaniem dzieci oraz pornografią dziecięcą – typowe dla działalności grup zorganizowanej przestępczości.

PRZEPŁYW INFORMACJI

Jednak dla skutecznej realizacji powyższych celów niezbędny jest dostęp do informacji. Wgląd we właściwym czasie do dokładnych i aktualnych informacji oraz danych wywiadowczych należy do podstawowych elementów umożliwiających organom ścigania skuteczne wykrywanie, zapobieganie i ściganie przestępstw oraz działalności przestępczej – jest to idea przyświecająca decyzji ramowej Rady 2006/960/WSiSW z 18 grudnia 2006 r. w sprawie uproszczenia wymiany informacji i danych wywiadowczych między organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej.

Akt ten był podejmowany z inicjatywy Królestwa Szwecji. Zakłada umożliwienie organom ścigania występowanie o udzielenie informacji i danych wywiadowczych oraz ich uzyskiwanie od innych państw członkowskich na różnych etapach ścigania przestępstw, począwszy od fazy gromadzenia danych wywiadowczych o przestępstwach, aż do postępowania karnego. Regulacja zawiera także procedury i terminy w zakresie wzajemnego udzielania informacji pomiędzy organami ścigania państw członkowskich i stała się niejako naturalnym protoplastą współczesnych metod i sposobów wymiany informacji między biurami ds. odzyskiwania mienia. Zostały one utworzone na podstawie decyzji Rady 2007/845/WSiSW z 6 grudnia 2007 r. dotyczącej współpracy pomiędzy biurami ds. odzyskiwania mienia w państwach członkowskich w dziedzinie wykrywania i identyfikacji korzyści pochodzących z przestępstwa lub innego mienia związanego z przestępstwem.

Zapisy wymienionego aktu podkreślały konieczność bliskiej współpracy państw członkowskich w ułatwianiu wykrywania i identyfikacji korzyści z przestępstwa oraz innego mienia związanego z przestępstwem. Na kanwie powyższej decyzji w strukturach polskiej Policji 15 grudnia 2008 r. powołano Biuro ds. Odzyskiwania Mienia (z ang. ARO – Asset Recovery Office), które znajduje się w strukturach Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji jako Wydział ds. Odzyskiwania Mienia.

POLSKA STRUKTURA

Podstawowym zadaniem wydziału jest wymiana informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej, organami ścigania państw trzecich i agencjami Unii Europejskiej oraz organizacjami międzynarodowymi.

Współpraca dotyczy zarówno spraw operacyjno-rozpoznawczych, jak i postępowań przygotowawczych. Z uwagi na fakt, że Wydział ds. Odzyskiwania Mienia BK KGP, w myśl decyzji Rady 2007/845/WSiSW z 6 grudnia 2007 r. pełni w Polsce funkcję jedynego Biura ds. Odzyskiwania Mienia, za jego pośrednictwem informacje z partnerami zagranicznymi mogą uzyskiwać także, wymienione w ustawie z 16 września 2011 r. o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej, inne krajowe podmioty:

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

• Centralne Biuro Antykorupcyjne,

• Biuro Nadzoru Wewnętrznego,

• Krajowa Administracja Skarbowa,

• Straż Graniczna,

• Żandarmeria Wojskowa,

• Służba Ochrony Państwa,

• minister właściwy do spraw finansów publicznych,

• prokurator.

Obowiązujące regulacje prawne pozwalają uzyskiwać informacje od partnerów zagranicznych, w tym od Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej (Interpolu), Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europolu) oraz oficerów łącznikowych.

PRAKTYKA

Schemat korzystania z pomocy Wydziału ds. Odzyskiwania Mienia BK KGP jest uregulowany oddzielnym aktem prawnym. Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 lutego 2020 r. w sprawie sposobu wymiany informacji między punktem kontaktowym a podmiotami uprawnionymi oraz organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej, państw trzecich, agencjami Unii Europejskiej oraz organizacjami międzynarodowymi wskazuje zasady współpracy oraz wprowadza wzory formularzy służących do wymiany informacji. Pewnym utrudnieniem może być obowiązek wypełniania formularza w języku angielskim, jednak w zdecydowanej większości polega na wyborze gotowych pól.

Działając z pomocą koordynatorów ds. odzyskiwania mienia w komendach wojewódzkich i stołecznej, dowolna jednostka Policji może przesłać do Wydziału ds. Odzyskiwania Mienia BK KGP formularz z zapytaniem do wybranego kraju. Należy unikać wysyłania obiegowych sprawdzeń, tzw. „fishing expedition”, bez sprecyzowanych faktów dotyczących działalności przestępczej i do wielu krajów.

Kierując zapytanie, musimy wskazać kraj, który ma nam udzielić odpowiedzi, oraz krótko uzasadnić, dlaczego podejrzewamy, że osoba pozostająca w zainteresowaniu czynności ustawowych Policji może posiadać składniki majątkowe w wybranym kraju. Z praktyki wynika, że wskazówki, które mogą się przyczynić do wybrania kierunku, to np. analiza zebranego materiału dowodowego – zeznania świadków, wyjaśnienia podejrzanych. Często zdarza się, że są to informacje uzyskane w wyniku danych dotyczących przekraczania granicy, np. danych PNR (dotyczących przelotu pasażera), analizy rachunków bankowych, jak również bilingów połączeń telefonicznych. Nie ma w tym zakresie określonego schematu, jednak nie należy wysyłać zapytań bez posiadania materiału pozwalającego na powiązanie osoby z konkretnym krajem.

Najczęściej już na etapie weryfikacji wniosku osoby pełniące służbę w Wydziale ds. Odzyskiwania Mienia BK KGP skontaktują się w celu doprecyzowania danych lub ich uzupełnienia, a w przypadku, gdy partner zagraniczny uzna, że dane są zbyt ogólne, poprosi nas o dodatkowe informacje potwierdzające zasadność złożenia zapytania właśnie do niego.

Warto wskazać, że zapytanie nie musi się ograniczać jedynie do osób fizycznych. Za pośrednictwem funkcjonującego formularza można weryfikować i uzyskiwać informacje dotyczące podmiotów gospodarczych, czy też próbować identyfikować składniki mienia posiadające numery indywidualne (np. samochody). Składający zapytanie nie powinien również analizować regulacji prawnych w kraju udzielającym odpowiedzi. Należy po prostu wskazać, jaka informacja nas interesuje. Obszary, które najczęściej zawierają się w określonych rejestrach, dotyczą:

• ludności,

• nieruchomości,

• spółek/działalności gospodarczych,

• pojazdów,

• łodzi,

• tzw. rekordów policyjnych (rejestracji procesowych).

Część krajów posiada również dostęp do rejestrów rachunków bankowych, jednak jest to element, który w związku ze zmieniającym się prawem wewnętrznym kraju udzielającego odpowiedzi może ewoluować i nie można wskazać z całą pewnością, że organy ścigania krajów członkowskich UE posiadają bezpośredni dostęp do tej bazy danych. Nie należy jednak obawiać się wskazywania w zapytaniu tego rejestru. W przypadku negatywnym zostanie udzielona odpowiedź stwierdzająca, że dostęp do tego typu informacji jest możliwy po przesłaniu Europejskiego Nakazu Dochodzeniowego lub Międzynarodowej Pomocy Prawnej. Jeżeli pytanie jest skierowane do Niemiec,  wówczas należy wskazać land, bowiem Republika Federalna Niemiec to kraj związkowy i nie posiada jednego generalnego rejestru umożliwiającego uniwersalne sprawdzenie osób lub składników mienia.

TERMINY

Jak wynika z decyzji ramowych rady, zadaniem państw członkowskich jest wypracowanie procedur, które pozwolą na udzielenie w określonym czasie odpowiedzi na otrzymane wnioski o ustalenie składników majątkowych:

• 8 godzin w przypadku zapytań pilnych;

• tydzień w przypadku, gdy zapytanie nie jest pilne, a wszystkie dane,

o które pyta strona, są dostępne w bazach danych Biura ds. Odzyskiwania Mienia;

• 2 tygodnie w pozostałych przypadkach.

W większości nasi zagraniczni partnerzy starają się dotrzymać terminów. Zdarzają się jednak dłuższe okresy oczekiwania na uzyskanie danych i jedyne, co można zrobić w tej sytuacji, to monitować u partnera zagranicznego wniosek i liczyć na przyspieszenie udzielenia odpowiedzi.

NIE TYLKO EUROPA

Powyższa procedura dotyczy wymiany informacji z większością krajów Unii Europejskiej, jak również krajów leżących w Europie, które mimo że nie są członkami UE, to stosują dorobek Schengen i należą do sieci ARO.

Polska jest członkiem Międzyagencyjnej Sieci Odzyskiwania Mienia Camden (CARIN). To globalna sieć praktyków i ekspertów służąca poszerzaniu wiedzy na temat metod i technik w dziedzinie identyfikacji, zajmowania, zabezpieczania i konfiskaty korzyści pochodzących z przestępstwa i innego mienia związanego z przestępstwem. Do sieci CARIN należą choćby ARO z krajów Afryki Wschodniej i Afryki Południowej, Ameryki Południowej, Azji Pacyficznej. Daje to możliwość wymiany informacji w ponad 160 państwach na świecie.

Schemat i struktura zapytania są zbliżone do typowego zapytania w ramach weryfikacji danych w UE. Warto jednak wcześniej sprawdzić na stronie internetowej www.carin.network, czy interesujący nas kraj należy do sieci CARIN, lub skontaktować się z Wydziałem ds. Odzyskiwania Mienia BK KGP.

Współczesne uregulowania prawne pozostające w związku z dorobkiem Unii Europejskiej pomagają wypełnić przywołany na początku artykułu deficyt informacyjny, dając możliwość poszukiwania poza granicami kraju składników majątkowych osób pozostających w zainteresowaniu nie tylko Policji, ale wymienionych w artykule organów.

Polskie ARO, czyli Wydział ds. Odzyskiwania Mienia Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji, poza współpracą zagraniczną dotyczącą ustalania składników majątkowych, zajmuje się również doskonaleniem zawodowym i opracowywaniem zmian w przepisach prawa, aby umożliwić lub udrożnić kanały pozyskiwania informacji o składnikach majątkowych.

nadkom. dr PAWEŁ GOŁĘBIEWSKI

p.o. Naczelnik Wydziału ds. Odzyskiwania Mienia Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji