Po wejściu w życie ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej pojawiły się problemy interpretacyjne dotyczące stosowania śpb wobec osób z zaburzeniami psychicznymi. Mający wątpliwości komendant powiatowy zwrócił się do jednostki nadrzędnej o udzielenie odpowiedzi na to pytanie.
PRZYMUS W DWÓCH USTAWACH
W piśmie komendant powołał się na art. 3 pkt 4 ustawy z 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.U. z 2013 r., poz. 628), zwaną dalej ustawą o śpb, zgodnie z którym ustawy nie stosuje się do przymusu bezpośredniego lub zasad użycia lub wykorzystania broni palnej, o których mowa w ustawie z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, tekst jednolity (Dz.U. z 2011 r., nr 231, poz. 1375), zwanej dalej ustawą o ozp.
W tej sytuacji kluczowe znaczenie ma wyjaśnienie trzech podstawowych zagadnień. Po pierwsze – wykazanie różnic między definicją pojęcia przymusu bezpośredniego w rozumieniu ustawy o ozp oraz pojęcia środków przymusu bezpośredniego w rozumieniu ustawy o śpb. Po drugie – ustalenie podmiotów uprawnionych do podjęcia decyzji o stosowaniu przymusu. Po trzecie zaś – przesłanek ich stosowania.
PRZYMUS BEZPOŚREDNI A ŚRODKI PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO
W myśl art. 3 ustawy o ozp przymusem bezpośrednim jest wyłącznie: przytrzymanie, przymusowe zastosowanie leków, unieruchomienie i izolacja, stosowane wyłącznie wobec osób z zaburzeniami psychicznymi. Natomiast katalog środków przymusu bezpośredniego ma swoje źródło w art. 12 ustawy o śpb, który zawiera aż 20 różnego rodzaju środków. Oczywiście niektóre z nich wykazują podobieństwa, czego przykładem może być przytrzymanie i użycie siły fizycznej w postaci obezwładnienia, czy też izolacja i cela zabezpieczająca. Jednak są to zupełnie inne środki, które różnią nie tylko podstawy prawna i faktyczna ich stosowania, ale również podmiot, który jest uprawniony do ich stosowania.
PODMIOT UPRAWNIONY DO STOSOWANIA PRZYMUSU
Z treści art. 18 ust. 2 ustawy o ozp wynika, że decyzję o zastosowaniu przymusu może podjąć wyłącznie lekarz lub, jeżeli nie jest możliwe uzyskanie natychmiastowej decyzji lekarza, pielęgniarka, a jeśli i to nie jest możliwe, kierujący akcją prowadzenia medycznych czynności ratunkowych. Natomiast do używania i wykorzystania śpb uprawnione są wyłącznie podmioty wymienione w art. 2 ustawy o śpb, czyli m.in. funkcjonariusze Policji.
PRZESŁANKI STOSOWANIA
Trzecia różnica to przesłanki stosowania. W myśl art. 18. ustawy o ozp przymus bezpośredni wobec osób z zaburzeniami psychicznymi może być stosowany albo przy wykonywaniu czynności przewidzianych w tej ustawie, albo gdy osoba zachowuje się w określony niebezpieczny sposób, czyli gdy dopuszcza się zamachu przeciwko: życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby, a także bezpieczeństwu powszechnemu, oraz gdy w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty znajdujące się w jej otoczeniu. Przymus bezpośredni stosuje się także w sytuacji, gdy osoba z zaburzeniami psychicznymi poważnie zakłóca lub uniemożliwia funkcjonowanie podmiotu leczniczego udzielającego świadczenia zdrowotnego w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej. Natomiast przesłanki stosowania śpb mają swoje źródło w Rozdziale 2 ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
ROLA POLICJANTÓW
Dla zobrazowania problematyki zachowania się policjantów wobec osób z zaburzeniami psychicznymi omówienia wymaga rola Policji przy stosowaniu przymusu bezpośredniego. Otóż zadania te wynikają bezpośrednio z treści art. 18 ust. 9 ustawy o ozp, zgodnie z którym Policja jest zobowiązana do udzielania pomocy na żądanie lekarza, pielęgniarki lub kierującego akcją prowadzenia medycznych czynności ratunkowych. Jednak należy mieć na uwadze, że Policja nie została uprawniona do stosowania przymusu wymienionego w art. 18 ust. 1. Wobec tego policjanci nie mogą podejmować decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego, ich rola jest ograniczona do udzielenia pomocy przy jego stosowaniu. Ma to związek z ograniczeniem zawartym w art. 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 28 czerwca 2012 r. w sprawie sposobu stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego stosowania (Dz.U. z 2012 r., poz. 740), zgodnie z którym przymus może być stosowany wyłącznie przez osoby odpowiednio poinstruowane w tym zakresie. Zapis ten oczywiście nie zwalnia z udzielenia przez policjantów pomocy takim osobom, ale nie daje im możliwości samodzielnego wykonywania takich czynności.
Należy więc stwierdzić, że środków przymusu bezpośredniego wymienionych w art. 12 ustawy o śpb nie stosuje się do przymusu bezpośredniego, o którym mowa w art. 3 ust. 6 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Wobec tego policjant może udzielać pomocy lekarzowi, pielęgniarce lub ratownikowi medycznemu w stosowaniu przymusu tylko w postaci: przytrzymania podczas przymusowego zastosowania leków, unieruchomienia i izolacji.
Odpowiedź na pytanie: Czy policjant w sytuacji spowodowania zagrożenia życia i zdrowia człowieka przez osobę z zaburzeniami psychicznymi i braku na miejscu zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego może z własnej inicjatywy użyć śpb?, za miesiąc.
mł. insp. TOMASZ JĘDRZEJCZYK
naczelnik Wydziału Prewencji w KWP w Łodzi