Ustawa uchwalona jeszcze w poprzedniej kadencji Sejmu może mieć istotny wpływ na funkcjonowanie Policji. Przewiduje się, że tzw. osobie uprawnionej zostaną ułatwione kontakty z instytucjami publicznymi. W ten sposób będzie ona mogła bezpiecznie i wygodnie załatwić sprawy urzędowe.
Przepisy przewidują, że zobowiązane do odpowiedniego działania i dostosowania swojej organizacji pracy do potrzeb osób niesłyszących będą organy administracji publicznej. Powoływany w ustawie o języku migowym art. 5 par. 2 pkt 3 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego (definicja organu administracji publicznej) obejmuje również organy administracji rządowej w terenie (administracja zespolona). A zgodnie z ustawą o Policji (art. 6) organami administracji rządowej na obszarze województwa są komendant wojewódzki Policji, komendant powiatowy (miejski) Policji oraz komendant komisariatu Policji.
Nowa regulacja ujmuje dwie podstawowe kwestie:
1. korzystanie przez osoby uprawnione (niesłyszące) z pomocy osoby przybranej w kontaktach z organami administracji publicznej;
2. szczególną obsługę osób niepełnosprawnych w kontaktach z organami administracji publicznej.
POMOC OSOBY PRZYBRANEJ
W rozumieniu ustawy osobą przybraną może być każdy, kto ukończył 16 lat i ma ułatwić kontakt z niepełnosprawnym oraz udzielić mu pomocy w załatwieniu spraw w wybranej instytucji publicznej. Policja musi się więc przygotować do obsługi osób mających problemy w komunikowaniu się, z którymi przychodzi opiekun. Co więcej, w takim przypadku nie można wymagać od osoby przybranej żadnego certyfikatu potwierdzającego znajomość języka migowego.
Prawo do skorzystania z pomocy osoby przybranej może zostać ograniczone tylko w sytuacji, gdy jest to sprzeczne z ustawą o ochronie informacji niejawnych, np. gdy osoba niesłysząca chce przekazać dane, które mogą być objęte klauzulą tajności.
Policja musi też umożliwić korzystanie przez osoby uprawnione z pomocy wybranego tłumacza języka migowego lub tłumacza przewodnika. Co nie wyłącza równoczesnej możliwości wspomagania się osobą przybraną.
UDOSTĘPNIENIE USŁUG
Organy administracji publicznej są zobowiązane do udostępnienia usługi pozwalającej na komunikowanie się. Jak czytamy dalej w ustawie, należy przez to rozumieć „w szczególności wykorzystanie środków wspierających komunikowanie się”. Chodzi o takie rozwiązania, jak: korzystanie z poczty elektronicznej, przesyłanie wiadomości tekstowych (wykorzystanie wiadomości SMS, MMS lub komunikatorów internetowych), komunikację audiowizualną (np. Skype), przesyłanie faksów, strony internetowe spełniające standardy dostępności dla osób niepełnosprawnych.
Przepisy wymagają upowszechniania informacji o takiej usłudze w Biuletynie Informacji Publicznej oraz realizacji jej z zachowaniem zasad właściwych dla spraw w postępowaniu administracyjnym.
Ustawa przewiduje również, że organ administracji publicznej zapewnia dostęp do świadczenia usług tłumacza polskiego języka migowego, systemu językowo migowego i sposobów komunikowania się osób głuchoniewidomych. Założono przy tym, że świadczenie to może być realizowane również przez pracownika organu administracji publicznej posługującego się językiem migowym lub wykorzystującym środki wspierające komunikowanie się. Taka usługa jest bezpłatna dla osoby uprawnionej, jeżeli posiada ona status niepełnosprawnego.
SPECJALNA PROCEDURA KONTAKTOWA
Osoba uprawniona jest zobowiązana zgłosić chęć skorzystania ze świadczenia, ze wskazaniem wybranej metody komunikowania się, do właściwego ze względu na właściwość sprawy organu administracji publicznej co najmniej na trzy dni robocze przed tym zdarzeniem, z wyłączeniem sytuacji nagłych. Ustawa nie wskazuje dokładnie, o które nagłe sytuacje chodzi. Zgłoszenie powinno być dokonane w formie określonej przez organ administracji publicznej, w sposób dostępny dla osób uprawnionych. Po dokonaniu zgłoszenia organ jest zobowiązany do zapewnienia obsługi osoby uprawnionej, w terminie przez nią wyznaczonym lub z nią uzgodnionym.
W przypadku braku możliwości realizacji świadczenia organ administracji publicznej zawiadamia wraz z uzasadnieniem osobę uprawnioną, wyznaczając możliwy termin realizacji świadczenia lub wskazując na inną formę realizacji jej uprawnień.
Osoba realizująca świadczenie jest obowiązana zachować w tajemnicy informacje związane z osobą uprawnioną. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia osoby uprawnionej lub innych osób albo gdy osoba uprawniona wyraziła na to zgodę.
Komendanci wojewódzki, powiatowy oraz komisariatu są obowiązani do udostępniania na wniosek osoby uprawnionej „dokumentów niezbędnych do załatwienia sprawy”, odpowiednio dostosowanych do potrzeb wnioskodawcy. Powinni też zamieszczać wszystkie niezbędne informacje o organie i sposobach realizacji ustawy w miejscach dostępnych dla osób uprawnionych.
Aleksandra Wzorek
Podstawa prawna: ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się, Dz.U. z 2011 r., nr 209, poz. 1243
Jak obsługiwać osoby niesłyszące w świetle nowej ustawy?
Krzysztof Łaszkiewicz, pełnomocnik KGP ds. ochrony praw człowieka:
– Nie uczestniczyłem w pracach legislacyjnych nad tą ustawą, ale pewne sformułowania brzmią dość enigmatycznie. Sprawy na pewno nie rozwiążą organizowane w niektórych jednostkach Policji kursy języka migowego, gdyż te uwrażliwią funkcjonariuszy, ale nie pozwolą na w pełni profesjonalny kontakt.
Wśród ofiar przestępstw zdarzają się osoby niesłyszące i nie można mówić o sytuacji nowej dla policjanta. Jest to jednak sytuacja niestandardowa. Policja na ogół reaguje dynamicznie na takie sytuacje, jak popełnienie przestępstwa, wykroczenia czy też podczas interwencji domowych. One stanowią większość codziennych relacji z osobami głuchymi, głuchoniemymi, czy też głuchoniewidomymi, ale i w tych sytuacjach policjanci sobie radzą. Nie rządzą tu żadne procedury, lecz zwykły rozsądek i doświadczenie.
W codziennych sprawach administracyjnych osoby z tego kręgu na ogół wspierają się opiekunami, według nowej ustawy – osobami przybranymi. Policja według ustawy będzie musiała zawierzyć osobie przybranej i nie będzie mogła żądać przedstawienia certyfikatu posługiwania się językiem migowym. Wystarczy zatem pisemne oświadczenie osoby przybranej. Dostęp do usługi technologicznej wspierającej komunikację z taką osobą (na przykład wideokonferencja z tłumaczem) na pewno długo jeszcze pozostanie w sferze nieosiągalnej dla Policji, choć ustawa taki obowiązek nakłada na tzw. podmioty zobowiązane, w tym Policję. Praktyczne informacje będzie można uzyskać w tworzonej Radzie Języka Migowego, a póki co można kontaktować się z Zarządem Głównym Polskiego Związku Głuchych, tel.: 22 841 40 71.
Z opinii dotyczących przepisów w fazie projektowania ustawy o języku migowym:
„Wątpliwości budzi zakres regulacji projektowanej ustawy. Sama bowiem dziedzina regulacji stanowi część szerszej kategorii, tj. problematyki statusu osób niepełnosprawnych. Dedykowanie ustawy wyłącznie wspieraniu komunikowania osób głuchych i głuchoniemych wydaje się niezasadne”.
dr Maksymilian Cherka, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
„Wątpliwości budzi brak objęcia tego rodzaju specjalnymi regulacjami innych grup niepełnosprawnych również potrzebujących ułatwień w różnych sferach życia, a którym brak jest prawnych możliwości egzekwowania swoich potrzeb. Regulacje te są bardzo korzystne dla osób uprawnionych i mogą mieć charakter dyskryminujący dla innych osób niepełnosprawnych, którym nie przysługują tego rodzaju uprawnienia”.
dr Magdalena Szczepańska, ekspert ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmowych