Beata Sabała-Zielińska w książce „Kryminalne Zakopane. Najgłośniejsze zbrodnie Podhala”, opublikowanej nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka, prezentuje sześć subiektywnie wybranych spraw kryminalnych. Zwracamy uwagę Czytelników na tę pozycję, bo wiemy, jak dużą poczytnością cieszy się cykl artykułów publikowanych w naszym miesięczniku w ramach policyjnego pitawala. Sięgając po tę książkę, Czytelnik będzie miał niezwykłą możliwość poznania szczegółów dotyczących brutalnych zabójstw, które wstrząsnęły Zakopanem i jego mieszkańcami. Na ponad pięciuset stronach Autorka nie tylko wnikliwie je opisuje, lecz także wzbogaca je opiniami i analizami ekspertów.
Ofiary
Inspiracją do napisania tej książki było osobiste doświadczenie Autorki – jej dziadek został zamordowany w wieku 47 lat. Akta dotyczące tej sprawy niestety się nie zachowały, co nie pozwoliło Autorce na dokładne odtworzenie tamtych wydarzeń. Pozostały jedynie skrawki informacji – przekazywane z ust do ust ukształtowały legendę w rodzinnym kręgu. Starając się więc ocalić także inne ofiary od zapomnienia, Beata Sabała-Zielińska przypatruje się największym zbrodniom, a czyni to z reporterską dbałością o przywołanie szczegółów. Brak wykształcenia prawniczego sprawia, że do analizy tematu podchodzi z czystą kartą i dzięki temu odsłania przed Czytelnikiem ten brudny świat zbrodni tak, jak sama go poznawała, studiując w czytelniach sądów tomy akt. Bo to na treści sądowej dokumentacji, opisującej nie tylko zbrodnię, ale i karę, opiera się ta książka. Magda, która uciekła z domu na Podhale, bez grosza przy duszy – znaleziona przy drodze z Kościeliska do Witowa. Agata, którą ćwiartują zazdrośni bracia. Katarzyna, która kochała góry i w górach zginęła. Edward, który tak bardzo został znienawidzony przez swoją żonę, że ta zleca jego zabójstwo. Staszek, znęcający się nad żoną, puszczony z dymem. Adam i jego zwłoki ukryte wraz z rowerem, na którym jeździł, pod podłogą. To bohaterowie tej książki – ofiary, które już nic nie powiedzą.
Każdy może stać się zabójcą
Ta konkluzja, dość brutalna, i – wydawałoby się – trudna do akceptacji i zrozumienia, pojawia się w tej książce kilkukrotnie. „Każdy z nas ma cechy, które mogą spowodować, że w pewnych sytuacjach, przy zbiegu szczególnych okoliczności możemy dokonać złego czynu” – Autorka powołuje się na autorytet psychologów i psychiatrów. Podejmując się żmudnej pracy polegającej na lekturze i analizie tomów akt, próbuje udzielić odpowiedzi na pytanie, dlaczego doszło do zbrodni w opisanych przez nią przypadkach. Odtwarzając krok po kroku ich przebieg, opisując zbieranie śladów, szukanie sprawców, dochodzenie do prawdy, dociera do ich motywacji. A są one różne – czasem podyktowane wieloletnim znoszeniem krzywdy, czasem zwykłą fanaberią albo po prostu przypadkiem – nic jednak nie usprawiedliwia wyrządzonego zła.
Jest zbrodnia, musi być kara
W książce Czytelnik znajdzie także zeznania świadków i wyjaśnienia oskarżonych, streszczenia uzasadnień wyroków, apelacji i innych odwołań. Autorka ukazuje niuanse procesu, podkreślając ich fascynującą stronę – „Bardzo zależało mi, żeby czytelnik, podobnie jak ja, miał możliwość poznania procesu od wewnątrz. Żeby zobaczył, ile tajemnic i prawd kryją akta. Z jaką determinacją oskarżeni walczą o wolność, do jakich sztuczek się uciekają i ile są skłonni poświęcić, by oszukać wymiar sprawiedliwości” – pisze Beata Sabała-Zielińska. Z sześciu opisanych spraw tylko dwa wyroki były naprawdę wysokie, reszta sprawców otrzymała kary dość łagodne. Dydaktycznym elementem książki jest przytaczanie wybranych artykułów Kodeksu karnego oraz Kodeksu postępowania karnego – choć w brzmieniu obecnie obowiązujących przepisów – to stanowią cenne uzupełnienie opisywanych historii i pozwalają zrozumieć prawne aspekty dokonanych zbrodni i charakter sankcji.
Okiem eksperta
Ostatni rozdział swojej książki Autorka poświęca wyjaśnieniu wątpliwości, które pojawiały się na etapie śledztw i opisywanych spraw. Dużo uwagi poświęca pracy techników i biegłych kryminalistyki, doceniając ich kluczową rolę w śledztwie. Charakteryzuje pracę Archiwum X, ich współpracę z laboratorium kryminalistycznym, odkrywa fascynujące (mimo wszystko) cechy zbrodni, analizując jej psychologiczny aspekt. W tym rozdziale Czytelnik odnajdzie także kwestie związane z rolą sądu. Nie brak tutaj także krytycznego głosu na temat współczesnego polskiego więziennictwa. Co ważne, Autorka z uwagą słucha głosów ekspertów, których najcenniejsze i najbardziej trafne spostrzeżenia odnotowuje w swojej książce. Do ich refleksji odwołuje się także w pozostałej części publikacji. Dużą wartość stanowi dotarcie do policjantów, sędziów, biegłych pracujących przy opisywanych przez nią sprawach. Ich merytoryczna ocena stanowi ciekawe uzupełnienie treści książki, wprowadzające nie tylko rzeczową ocenę tamtych działań, lecz także ożywiające relacyjny charakter akt sądowych.
Okiem autorki
Na podziw zasługuje proces zbierania materiału do tej książki, bo Autorka podjęła się tytanicznego i wcale niełatwego zadania. Jednocześnie trzeba zauważyć, że samo kompletowanie informacji to nie wszystko – powinnością autora jest także logiczne uporządkowanie tej ogromnej wiedzy oraz spójne i płynne przedstawienie jej Czytelnikowi. To się Autorce udało. Jej ogromne zaangażowanie jest widoczne także w pojawiających się niekiedy odautorskich komentarzach, w których daje znać o swoim stosunku do przedstawianych wydarzeń. Beata Sabała-Zielińska nie chowa się za opisami tych spraw. Podejmuje także próbę napisania ich dalszego ciągu, próbując nawiązać kontakt ze sprawcami i zapytać, co sprawiło, że doszło do tych tragedii. W niektórych przypadkach to się udaje, w innych nie, ale Autorka wówczas dyskretnie się wycofuje, nie nękając natarczywą próbą ponowienia relacji.
Nie brak jednak oceny, którą dzieli się z Czytelnikiem. Nie chce jednak wydawać surowych osądów – „«Zwyczajni», «nigdy bym nie powiedziała», «w życiu bym nie posądziła» – to pierwsze, co przychodziło mi do głowy, gdy patrzyłam na ich twarze, rozmawiając z nimi (…). Ale zobaczyłam w nich ludzi, którzy się boją ponownego osądzenia”. To nie tylko opowieść o zbrodni i karze, lecz także o wybaczaniu i podarowaniu drugiej szansy.
Anna Krupecka-Krupińska
B. Sabała-Zielińska, Kryminalne Zakopane. Najgłośniejsze zbrodnie Podhala, wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2024.
