Programy profilaktyczne, zalecane przez Ministerstwo Zdrowia i Główny Inspektorat Sanitarny, odgrywają istotną rolę w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym, ale też przypominają o pozornie ciągle oczywistych dla nas sprawach, że nasze codzienne zachowania oraz korzystanie z dobrodziejstw prostych często badań czy szczepień bardzo mocno wpływają na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób.
Pojęcie zdrowia definiuje się jako ogólny dobrostan człowieka, psychiczny, fizyczny oraz środowiskowy (miejsce zamieszkania oraz pracy). Koncepcja zdrowia, jego ochrony, profilaktyki i promocji powstała stosunkowo niedawno, a swoje początki datuje na lata 70. XX w. wraz z rozwojem w Kanadzie ruchu nowego zdrowia publicznego. W 1974 r. został opublikowany raport Nowe perspektywy dla zdrowia Kanadyjczyków autorstwa ministra zdrowia Kanady Marca Lalonde‛a. Przedstawiono w nim pierwszą na świecie narodową strategię polityki zdrowotnej wykorzystującej koncepcję promocji zdrowia.
Promocja zdrowia
Od 1977 r. do rozwoju promocji zdrowia istotnie przyczynia się Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która opracowała dokument Zdrowie dla wszystkich w 2000 r., przyjęty przez wszystkie kraje członkowskie WHO, a jego celem było osiągnięcie w 2000 r. poziomu zdrowia ludności na całym świecie pozwalającego na produktywne życie społeczne i ekonomiczne. W 1986 r. na Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie w Kanadzie zaakceptowano oraz przyjęto kierunki działań z zakresu promocji zdrowia. Zdefiniowano wtedy promocję zdrowia jako proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na jego zdrowie w sensie jego poprawy oraz utrzymania. W późniejszych latach uzupełniano, poszerzano czy modyfikowano tę definicję w zależności od potrzeb informacyjnych [1].
Profilaktyka, to zgodnie z definicją ze Słownika języka polskiego PWN, wszelkiego rodzaju działania podejmowane w celu zapobieganiu niekorzystnym zjawiskom [2]. W odniesieniu do zdrowia i choroby stosuje się profilaktykę zdrowotną polegającą na zadbaniu o dobrostan człowieka w celu zapobiegania rozwojowi chorób.
Profilaktyka zdrowotna
Profilaktyka zdrowotna składa się z trzech faz. W pierwszej fazie prowadzi się działania wśród ludzi zdrowych i ich środowiska, ukierunkowane na zapobieganie wystąpieniu chorób i zmniejszanie ryzyka ich wystąpienia. Istotnymi elementami są szczepienia ochronne, a także szeroko rozumiana edukacja zdrowotna. W drugiej fazie profilaktyki zdrowotnej ochrona zdrowia jest skierowana na wczesne wykrywanie chorób, zapobieganie dalszemu rozwojowi chorób oraz wdrożenie planów naprawczych w celu powstrzymania tego rozwoju. Ta faza profilaktyki jest przeznaczona głównie dla osób, które są narażone na wystąpienie choroby. Obejmuje badania przesiewowe, np. mammografię w profilaktyce raka piersi czy cytologię w profilaktyce raka szyjki macicy.
W trzeciej fazie są prowadzone działania zarówno lecznicze, jak rehabilitacyjne, podejmowane u pacjentów, u których choroba jest już rozwinięta. Celem tej fazy profilaktyki zdrowotnej są minimalizacja skutków choroby oraz zapobieganie ryzyka powrotu choroby [3]. Jak widać, profilaktyka zdrowotna jest złożonym procesem, który obejmuje wiele elementów oraz dziedzin medycyny – od artykułów prozdrowotnych w prasie, przez opiekę lekarza medycyny rodzinnej, aż do opieki specjalistycznej oraz rehabilitacji. Proces profilaktyki to nie tylko kontakt z personelem medycznym (lekarzem, pielęgniarką, ratownikiem medycznym, diagnostą laboratoryjnym czy fizjoterapeutą), ale również z dietetykiem, trenerem czy z innymi osobami w miejscu zamieszkania lub pracy (służby). Czerpanie wiedzy na temat profilaktyki opiera się również na samodzielnym zdobywaniu wiedzy w zakresie zdrowego trybu życia, ćwiczeń, odżywiania, profilaktyki różnych chorób, z wykorzystaniem prasy, radia, TV, internetu), jak również coraz bardziej nowoczesnych metod, takich jak media społecznościowe czy aplikacje, które można zainstalować w smartfonach czy tabletach.
Programy profilaktyczne
W Polsce za profilaktykę zdrowotną odpowiada Ministerstwo Zdrowia. Na stronie internetowej ministerstwa można odnaleźć różne informacje dotyczące profilaktyki zdrowotnej. To właśnie w ramach programu „Planuję długie życie” Wydział Ochrony Pracy Komendy Głównej Policji rozdystrybuował w Komendzie Głównej Policji ulotki informacyjne dotyczące profilaktyki: czerniaka (raka skóry), raka piersi, raka szyjki macicy, raka jelita grubego, raka gruczołu krokowego oraz profilaktyki uzależnienia od palenia tytoniu – w tym chorób odtytoniowych. Zdaniem lekarzy, gdyby wszyscy poddawali się zalecanej przesiewowej np. kolonoskopii, a kobiety – badaniu cytologicznemu – prawie nie byłoby zaawansowanych nowotworów jelita grubego i szyjki macicy. Rośnie liczba programów profilaktycznych opartych na badaniach naukowych oraz akcji organizowanych i rekomendowanych przez Ministerstwo Zdrowia. Coraz więcej osób zdaje sobie sprawę ze skuteczności tego rodzaju działań i korzysta z badań profilaktycznych. Dysponujemy coraz większą wiedzą na temat zdrowego stylu życia, znamy przyczyny wielu chorób i jesteśmy w stanie przewidzieć, kto może być narażony na zachorowanie. Szczęśliwie wzrasta też liczba instytucji, które wspierają finansowo realizację rekomendowanych programów profilaktycznych. Bardzo istotna więc wydaje się współpraca instytucji centralnych z organizacjami pozarządowymi, placówkami naukowymi oraz jednostkami samorządu terytorialnego w tym zakresie. Wszak każdy z nas wie, że lepiej zapobiegać, niż leczyć [4].
Miejsce pracy/służby jest bardzo istotnym elementem profilaktyki zdrowotnej. To właśnie w miejscu pracy spędzamy większość naszego życia. Zatem prowadzenie działań w miejscu pracy czy służby zmierzających do poprawy stanu zdrowia może przynieść najbardziej wymierne pozytywne skutki.
Tym artykułem chcemy rozpocząć niewielki cykl profilaktyki zdrowotnej skierowany do policjantek, policjantów oraz pracowników Policji. Będziemy przedstawiać Czytelnikom programy profilaktyczne, przybliżając ich cel oraz opisując zapobieganie chorobom w jak najbardziej praktycznym wymiarze. Przedstawiane materiały będą oparte wyłącznie na obowiązującej i aktualnej wiedzy medycznej, w myśl zasad EBM (Evidence-Based Medicine), czyli medycyny opartej na faktach.
Piotr Gumowski
Wydział Ochrony Pracy KGP