Nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia oraz zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia miały zrewolucjonizować efektywność i skuteczność działań Policji w obszarze zwalczania przemocy domowej. Pierwsze reakcje na przyznane policjantom kilka lat temu uprawnienia zwane dalej „nakazem i zakazem” były jednak dalekie od entuzjazmu. Wśród dzielnicowych i funkcjonariuszy służby patrolowo-interwencyjnej był widoczny opór przed ich stosowaniem.
Pojawiały się m.in. pytania o odpowiedzialność za podejmowane na gorąco decyzje. Kto np. zapłaci za noclegi sprawcy przemocy, jeśli poniósł on koszty najmu mieszkania zastępczego, a na dalszym etapie rozpoznania sprawy okaże się, że nie zdołano mu udowodnić stosowania przemocy? Jak reagować, gdy miejsce zamieszkania osoby doznającej przemocy jest jednocześnie miejscem, w którym sprawca pracuje? Policjanci niechętnie stosowali nowe narzędzia, bo precedens nie istniał, a praktyka udowadniała, że liczba czynników komplikujących proste na pozór interwencje jest nieograniczona. Temat „nakaz i zakaz” był nowy, brak było doświadczenia. Ale to wszystko już przeszłość. Sygnały z terenu, test procedur w codziennej służbie oraz przeprowadzane szkolenia przyniosły efekty. Przepisy dopracowano, liczba zasadnych zażaleń stanowi zaledwie promil tych, które wniesiono, a policjanci coraz częściej korzystają z nadanych im uprawnień.
Nowe, jeszcze skuteczniejsze narzędzia
15 sierpnia 2023 r. weszły w życie przepisy ustawy z 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, w myśl których policjanci zyskali prawo wydania:
1) nakazu i zakazu, o których wspominaliśmy wyżej;
2) zakazu zbliżania się do osoby doznającej przemocy domowej na wyrażoną w metrach odległość (zwanego dalej zakazem zbliżania się do osoby);
3) zakazu kontaktowania się z osobą doznającą przemocy domowej;
4) zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, obiektu sportowego lub miejsca pracy, do których uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, i przebywania na tym terenie.
Nowe regulacje dają policjantom narzędzia, dzięki którym można zapewnić bezpieczeństwo osobie doznającej przemocy przez fizyczne odizolowanie sprawcy już w trakcie interwencji. Podjęte decyzje należy potwierdzić formalnie, wypełniając odpowiednie formularze, są nimi druki „Mp”. Dyżurny jednostki organizacyjnej Policji nie zawsze będzie miał je przygotowane i wydrukowane, dobrze więc wiedzieć, gdzie ich szukać.
Znajdziemy je na stronie internetowej KGP pod adresem policja.pl. Klikamy kolejno w zakładki: O Policji > KGP > Struktura KGP > Biuro Prewencji > Struktura > Wydział Prewencji > Przeciwdziałanie przemocy domowej > Druki Mp. Znajdziemy tam gotowe do pobrania pliki tekstowe i pdf:
– Mp-122 – nakaz i zakaz, zakazy;
– Mp-123 – pouczenie dla osoby, wobec której zastosowano nakaz i zakaz lub zakazy;
– Mp-124 – kwestionariusz szacowania ryzyka – dorośli;
– Mp-125 – kwestionariusz szacowania ryzyka – dzieci;
– Mp-126 – protokół dokumentujący opuszczenie mieszkania;
– Mp-127 – zawiadomienie na drzwi mieszkania;
– Mp-128 – zawiadomienie o niemożności doręczenia korespondencji;
– Mp-129 – protokół przesłuchania świadka przemocy domowej;
– Mp-130 – pouczenie świadka;
– Mp-131 – pouczenie osoby doznającej przemocy;
– Mp-132A – „Niebieska Karta”, część A;
– Mp-132B – „Niebieska Karta”, część B.
Odbiór broni, amunicji oraz dokumentów potwierdzających legalność jej posiadania to czynności związane z realizacją procedury „Niebieskie Karty”. Tu niezbędny będzie druk Mp-116/15 – komórki odpowiedzialne za zaopatrzenie KWP/KSP powinny dostarczyć jednostkom na swoim terenie te dwustronicowe pokwitowania. W razie problemów z ich pozyskaniem można się zwrócić o pomoc do koordynatora nadzorującego procedurę „Niebieskie Karty” w KWP/KSP. Listę koordynatorów z danymi kontaktowymi można znaleźć na stronie policja.pl w tym samym miejscu, w którym pobieramy druki Mp.
Wydanie nakazu i zakazu lub zakazów
Niezbędnym warunkiem umożliwiającym wydanie każdego ze wskazanych „środków” wymienionych w pkt od 1 do 4 jest zagrożenie życia lub zdrowia osoby doznającej przemocy. Obiektywnej odpowiedzi na pytanie, czy takie zagrożenie występuje, udzieli formularz szacowania ryzyka. Policjant wypełnia go obligatoryjnie i dzięki temu uzyskuje wskazówki, jak postępować dalej: wydać nakaz i zakaz lub zakazy, czy może zatrzymać osobę. Pamiętajmy – wszystkie środki można stosować łącznie. Ale uwaga! Dla nakazu i zakazu (pkt 1) musi wystąpić element wspólnego zamieszkiwania osoby doznającej przemocy i sprawcy.
Jeśli osoby nie zamieszkują razem, ale osoba stosująca przemoc stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby doznającej przemocy, wówczas policjant może zastosować środki wymienione w pkt od 2 do 4, czyli zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania i zakaz wstępu. Jeśli interwencja zakończyła się zatrzymaniem sprawcy, nakaz i zakaz lub zakazy można zastosować w chwili zwolnienia zatrzymanego, chyba że ustały ku temu przesłanki.
Powiadamianie uczestników
A co w sytuacji, gdy mamy podstawy do zastosowania nakazu i zakazu lub zakazów, ale sprawca oddalił się przed naszym przybyciem lub przebywa pod innym adresem, a tam unika kontaktu, nie otwiera drzwi? Jak skutecznie poinformować go o podjętych krokach? Policjant ma na to 24 godziny. Należy wypełnić odpowiednie druki typu Mp z listy wyszczególnionej wcześniej. Następnie, w miarę możliwości, doręczyć je osobiście, jeśli osoby zamieszkują razem. Jeśli nie jest to możliwe, bo sprawca zamieszkuje gdzie indziej, odpowiedni druk umieszcza się na drzwiach mieszkania osoby stosującej przemoc domową. Od tej chwili doręczenie uważa się za skuteczne. Jeśli nie można ustalić miejsca pobytu takiej osoby – doręczenie uznaje się za skuteczne z chwilą umieszczenia go na drzwiach mieszkania osoby doznającej przemocy domowej. Odpis nakazu i zakazu lub zakazów należy niezwłocznie dostarczyć prokuratorowi, a o podjętych krokach powiadomić zespół interdyscyplinarny. W pewnych przypadkach powiadamiamy jeszcze sąd opiekuńczy (gdy osobą doznającą przemocy jest osoba małoletnia lub gdy w mieszkaniu zamieszkują osoby małoletnie), dyrekcję szkoły, klubu sportowego (zakaz wstępu), zakładu pracy itp.
Trudne decyzje
Lista wątpliwości związanych z wydawaniem nakazu i zakazu lub zakazów jest bardzo długa, bo każda sytuacja jest inna, w każdej znajdą się jakieś zmienne, które mogą nas zaskoczyć. Najcenniejsze jest doświadczenie płynące z terenu, bo wyciągane z niego wnioski poddawane są analizie, co ma potem odzwierciedlenie w przepisach. Weźmy na przykład sytuację, gdy osoba stosująca przemoc otrzymuje nakaz i zakaz, jednak chce zabrać ze sobą np. psa, oświadczając, że to jego pies, że on go kupił. Kto ma decydujący głos w takiej kwestii? Nie jest przecież wykluczone, że zwierzę faktycznie kupił sprawca przemocy, jednak podarował je domownikom, a teraz chce je zabrać, bo dzięki temu może wywołać dodatkowy ból przywiązanej do pupila rodzinie. Ten sam problem może dotyczyć przedmiotów, które taka osoba będzie chciała ze sobą zabrać. Aktualnie obowiązująca zasada postępowania wygląda następująco: w przypadku sprzeciwu ze strony pozostałych domowników przedmioty lub zwierzęta pozostaną we wspólnie zajmowanym mieszkaniu, zaś dochodzenie roszczeń z tego tytułu będzie możliwe na drodze postępowania cywilnego.
A jeśli osoba stosująca przemoc jest rolnikiem i hoduje zwierzęta – wydamy zakaz zbliżania się do gospodarstwa, w którego obrębie funkcjonuje także osoba doznająca przemocy? Czy policjantowi, który jest sprawcą, można nadal wydawać broń służbową? Jak wygląda procedura, gdy przemocowcem jest żołnierz? Jakie są terminy na wykonanie poszczególnych czynności, czy można wydać nakaz i zakaz osobie, wobec której zastosowano dozór elektroniczny? Zagadnień jest wiele, nie sposób omówić ich wszystkich na łamach naszego miesięcznika.
Cała wiedza w jednym miejscu
Biuro Prewencji KGP przygotowało przystępny i wyczerpujący poradnik dotyczący niniejszej materii – podstawy prawne, definicje, algorytmy postępowania, szczegółowe porady. Skrypt ten został rozesłany do wszystkich KWP/KSP z sugestią wykorzystania go podczas wewnętrznych szkoleń. O dostęp do niego można także zwrócić się do właściwego miejscowo koordynatora procedury „Niebieskie Karty”. Po zapoznaniu się z nim zasady stosowania nakazu i zakazu lub zakazów czy odbierania broni osobom stosującym przemoc staną się przejrzyste i oczywiste.
Tomasz Dąbrowski
zdj. freepik