Zarządzenie nr 1619 Komendanta Głównego Policji z 3 listopada 2010 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz działań podejmowanych na rzecz małoletnich (Dz.Urz. KGP nr 11, poz. 64) z dniem 1 grudnia 2010 roku zastąpiło obowiązujące dotychczas Zarządzenie nr 590 Komendanta Głównego Policji z 24 października 2003 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich.
Nowy akt uwzględnia sugestie i uwagi zgłaszane przez jednostki organizacyjne Policji w ramach konsultacji podczas odpraw służbowych, a także w ramach bezpośrednich kontaktów roboczych. Zmiana dotychczas obowiązującego aktu podyktowana była przede wszystkim potrzebą dostosowania go do przepisów prawnych, których wejście w życie spowodowało dezaktualizację dotychczas obowiązującego Zarządzenia nr 590. Ponadto istotną przesłanką wprowadzenia zmian była potrzeba podniesienia jakości i efektywności zadań wykonywanych przez policjantów zajmujących się problematyką małoletnich i nieletnich, odformalizowania działań Policji, jak również usunięcia zapisów dotyczących konkretnych działań policjantów, które są realizowane w codziennej służbie na podstawie innych przepisów prawnych.
LIKWIDACJA „KARTY NIELETNIEGO”
Zarządzenie nr 1619 KGP w niektórych kwestiach nie wskazuje kategorycznych rozwiązań, jakie powinny być stosowane w praktyce, dopuszcza ich pewną plastyczność, pozostawiając policjantom swobodę działania, bazując na ich doświadczeniu zawodowym i życiowym.
Istotną zmianą, która została wprowadzona Zarządzeniem nr 1619 KGP, jest między innymi zrezygnowanie z obowiązku prowadzenia „karty nieletniego”. Za takim rozwiązaniem przemawiał nie tylko fakt, że część informacji zawartych w tych kartach dostępna jest w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji, ale także dążenie do odformalizowania działań policyjnych. Rozwiązanie takie wprawdzie może początkowo spowodować ograniczenie zakresu informacji dotyczących niepełnoletnich przejawiających oznaki demoralizacji, które są wykorzystywane przez policjantów, jednak należy mieć nadzieję, że praktyka wkrótce wskaże rozwiązanie, które będzie satysfakcjonować policjantów realizujących zadania w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich.
Novum w Zarządzeniu nr 1619 KGP jest także zniesienie obowiązku prowadzenia przez dzielnicowych imiennych wykazów nieletnich. W praktyce oznacza to, że dzielnicowi nie będą zobowiązani do gromadzenia dokumentacji dotyczącej nieletnich zamieszkałych w ich rejonie służbowym. Wszelkie informacje w tym zakresie będą przekazywać komórce do spraw nieletnich i patologii, gdzie również uzyskają, w razie takiej potrzeby, niezbędne wiadomości o nieletnim.
WYMIANA INFORMACJI O NIELETNICH
Rozbudowa zakresu zadań dla dzielnicowych dotyczących uzyskiwania informacji o nieletnich oczekujących na umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub młodzieżowym ośrodku socjoterapii, a także pozostających na przepustkach z tych placówek, ma na celu uzyskanie pełniejszej wiedzy o zachowaniach tej grupy młodzieży. Praktyka wskazuje, że po wydaniu przez sędziego rodzinnego postanowienia o umieszczeniu w tego typu placówce nieletni często dokonują czynów zabronionych, mając świadomość, że wobec nich nie będzie wszczęte nowe postępowanie, stąd czują się bezkarni.
Zobowiązanie dzielnicowych w nowym Zarządzeniu nr 1619 KGP do bieżącej współpracy z pracownikami jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, pedagogami szkolnymi oraz kuratorami sądów rodzinnych jest próbą stworzenia platformy wymiany informacji o konkretnych osobach pozostających w zainteresowaniu Policji w związku z dokonywaniem przez nie czynów zabronionych lub w związku z trudną sytuacją rodzinną, jak również o sytuacjach mogących być przyczyną demoralizacji nieletnich. Zapis stanowiący, że zadania w zakresie rozpoznawania zjawisk demoralizacji i przestępczości nieletnich wykonują wszyscy policjanci, ograniczono do nałożenia tych zadań tylko na służbę prewencyjną i kryminalną, co jest podyktowane względami praktycznymi. W praktyce bowiem tylko funkcjonariusze tych służb realizowali i realizują te czynności.
W Zarządzeniu nr 1619 KGP rozbudowana została lista podmiotów, z którymi policjanci zobowiązani są do szeroko pojętej współpracy w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz działań na rzecz małoletnich. W tej kwestii zarządzenie przewiduje podejmowanie wspólnych działań, nie tylko z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, ale także z kościołami i związkami wyznaniowymi działającymi na rzecz wspierania małoletnich pokrzywdzonych w wyniku przestępstwa.
PROCEDURY
Sporządzenie notatki służbowej z uzyskanej informacji świadczącej o okolicznościach demoralizacji nieletniego lub popełnieniu przez niego czynu karalnego zastąpiono obowiązkiem sporządzenia notatki urzędowej oraz meldunku informacyjnego, jeśli wynika to z przepisów o Systemie Informacji Operacyjnych. Jednocześnie dookreślono obieg tej dokumentacji. W regulacjach nowego zarządzenia zrezygnowano z zadań dla dyżurnych jednostek organizacyjnych Policji, gdyż w ramach konsultacji ustalono, że umieszczone zadania to standardowe procedury realizowane przez dyżurnych we wszystkich sprawach tego typu, bez względu, czy dotyczą osób małoletnich czy pełnoletnich. Natomiast nałożenie na służbę kryminalną obowiązku prowadzenia rozpoznania środowisk nieletnich oraz pełnoletnich dokonujących czynów zabronionych przy współudziale z nieletnimi, a także obowiązku współdziałania z komórkami do spraw nieletnich i patologii w celu wymiany doświadczeń i informacji, podyktowane jest potrzebą zacieśnienia współpracy między służbą prewencyjną i kryminalną. W zarządzeniu usunięto zapis zobowiązujący służbę kryminalną do prowadzenia poszukiwań dzieci zaginionych, „uciekinierów” z domów rodzinnych oraz różnego rodzaju placówek. Podstawą takiej decyzji było stwierdzenie, że kwestie te będą uregulowane w odrębnym zarządzeniu komendanta głównego Policji.
W czasie prac nad zmianą Zarządzenia 1619 KGP uznano za zasadne wskazanie osoby odpowiedzialnej za bezpośredni nadzór nad wykonywaniem zadań w komórce do spraw nieletnich i patologii w jednostce organizacyjnej Policji. Według racjonalnych zasad tworzenia komórek organizacyjnych każda z nich powinna posiadać „kierownika” i nie chodzi w zarządzeniu o tworzenie nowego stanowiska służbowego, ale o wskazanie osoby, która zajmuje się koordynowaniem działań w tej komórce. Poprzez taki zapis nie wskazano na potrzebę reorganizacji struktury jednostek organizacyjnych Policji.
POŚWIADCZENIE ODBIORU DZIECKA
Zapoznając się z treścią przedmiotowego dokumentu, należy zwrócić uwagę na umieszczony w załączniku do Zarządzenia nr 1619 KGP wzór poświadczenia przejęcia dziecka od policjantów. Wcześniej policjanci praktykowali przekazywanie małoletniego za poświadczeniem, zazwyczaj pisanym własnoręcznie przez osobę odbierającą. W zarządzeniu zaproponowano ujednoliconą wersję tego poświadczenia, łączącą rozwiązania z różnych jednostek organizacyjnych, która w postaci gotowego druku ma za zadanie ułatwić policjantom pracę. Poświadczenia te mają być używane w dwóch przypadkach. W pierwszym, gdy dyrektor właściwej placówki, np. młodzieżowego ośrodka wychowawczego, w której powinien przebywać nieletni/małoletni, będzie odbierał go od policjantów, a w drugim, gdy opiekun niepełnoletniego odbierze go od policjantów w celu zapewnienia mu właściwej opieki. Autorzy Zarządzenia nr 1619 KGP nie próbowali nawet kusić się o stworzenie katalogu takich sytuacji, które obligowałyby funkcjonariuszy do przetransportowania nieletniego do miejsca zamieszkania i przekazania go rodzicom lub opiekunom. Należy przy tym zauważyć, że nie można traktować radiowozów jako bezpłatnej taksówki, która odwiezie każdego „zabłąkanego” w porze nocnej, np. w okolicach dyskoteki czy pubu, do domu; obowiązek jego odebrania spoczywa w takiej sytuacji na rodzicach/opiekunach.
DEFINICJE
W zarządzeniu zdefiniowano dodatkowe określenia, takie jak:
• małoletni – rozszerzenie zakresu podmiotowego zarządzenia o małoletnich stanowi prawne uregulowanie podejmowanych w praktyce przez Policję działań profilaktycznych. Realizowane przez Policję zadania, w tym głównie w obszarze profilaktyki pierwszorzędowej, są kierowane do osób do 18. roku życia, których nie można określić, zgodnie z ustawą z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich „nieletnimi”, dlatego uznano za zasadne wprowadzenie tego terminu, aby jednoznacznie rozdzielić działania na rzecz „małoletnich” od „nieletnich”;
• pora nocna – dotychczas pojęcie to wzbudzało pewne kontrowersje, gdyż w niektórych jednostkach organizacyjnych Policji interpretowano ją jako porę od godziny 22.00 do 6.00, w innych zaś jako czas przewidziany w kodeksie pracy, czyli od 21.00 do 7.00. Ze względu na to, że policjanci wykonują czynności na podstawie kodeksu postępowania karnego, nie zaś kodeksu pracy, za porę nocną przyjęto okres w godzinach od 22.00 do 6.00 rano. W kontekście czynności wykonywanych z nieletnimi i małoletnimi taki zapis jest najbardziej satysfakcjonujący. Należy mieć nadzieję, że przyjęte w Zarządzeniu 1619 Komendanta Głównego Policji z 3 listopada 2010 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz działań podejmowanych na rzecz małoletnich (Dz.Urz. KGP nr 11, poz. 64) rozwiązania okażą się w praktyce pomocne policjantom w realizacji zadań na rzecz tej wyjątkowej grupy, jaką są najmłodsi. Stworzone regulacje, w połączeniu z życiową mądrością i doświadczeniem zawodowym policjantów, przyczynią się także do podniesienia efektywności oraz skuteczności ich trudnej i odpowiedzialnej pracy z nieletnimi, także na rzecz małoletnich.
oprac. mł. insp. Mariola Gosławska, naczelnik Wydziału ds. Nieletnich, Patologii i Profilaktyki Biura Prewencji KGP oraz mł. insp. Ryszard Garbarz, zastępca dyrektora Biura Prewencji KGP