W przypadku kolizji drogowej z udziałem zwierzęcia poszkodowany właściciel pojazdu powinien dążyć do ustalenia właściciela zwierzęcia. W myśl art. 431 kodeksu cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.) właściciel zwierzęcia ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę. Gdy jest nim np. rolnik, który powinien zabezpieczyć inwentarz przed wtargnięciem na drogę, szkodę pokrywa się z obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników. Natomiast jeżeli chodzi o kolizje z udziałem zwierząt łownych, to zgodnie z art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo łowieckie (Dz.U. z 2005 r. nr 127, poz. 1066 ze zm.) można domagać się odszkodowania od dzierżawców obwodów łowieckich (kół łowieckich) lub zarządców obwodów łowieckich (w przypadku niewydzierżawionego obwodu) wyłącznie wtedy, gdy szkoda powstała w związku z wykonywaniem polowania.

ZNAK OSTRZEGAJĄCY

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego II CR 157/74 (OSP 1975/5/104) Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za powstałą na drodze ruchu publicznego szkodę w wyniku zderzenia się zwierzęcia, żyjącego w stanie wolnym, z mechanicznym środkiem komunikacji, gdy do zderzenia doszło poza obszarem, którego charakter uzasadniałby ustawienie ostrzegającego znaku drogowego. Oznakowanie drogi znakiem informującym o możliwości pojawienia się zwierząt powoduje, że to kierujący zobowiązani są do zachowania szczególnej staranności i dostosowania prędkości do warunków jazdy, a w szczególności do możliwości pojawienia się zwierząt – par. 3 i 9 rozporządzenia ministrów infrastruktury oraz spraw wewnętrznych i administracji z 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz.U. z 2002 r. nr 170, poz. 1393 ze zm.). W razie braku stosownego oznakowania odpowiedzialność może ponieść zarządca drogi.

ZARZĄDCA DROGI

Obowiązek usunięcia tuszy zwierząt, które zginęły w zderzeniu z pojazdami, spoczywa na służbie zarządcy drogi. W przypadku dróg krajowych jest to generalny dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, dróg wojewódzkich – zarząd województwa, dróg powiatowych – zarząd powiatu, a w przypadku dróg gminnych – wójt, burmistrz i prezydent miasta. W myśl art. 4 pkt 20 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115 ze zm.) przez utrzymanie drogi należy rozumieć wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu. Natomiast zapis art. 20 pkt 4 przywołanej ustawy stanowi, że do zarządcy drogi należy utrzymanie nawierzchni drogi, chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą. Zarządca może wykonywać swoje obowiązki przy pomocy jednostki organizacyjnej będącej zarządem drogi, utworzonej odpowiednio przez sejmik województwa, radę powiatu lub radę gminy.
Na podstawie art. 3 ust. 2 pkt 8 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008 ze zm.) gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie, zapewniając zbieranie, transport i unieszkodliwianie zwłok bezdomnych zwierząt lub ich części oraz współdziałając z przedsiębiorcami podejmującymi działalność w tym zakresie. Pod pojęciem „zwierząt bezdomnych” należy rozumieć zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia ich właściciela lub innej osoby, pod której opieką trwale dotąd pozostawały – art. 4 pkt 16 ustawy z 21 sierpnia 2003 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. z 2003 r. nr 106, poz. 1002 ze zm.).

Odnosząc się do możliwych sankcji prawnych za nieusunięcie zwierzęcia z drogi, będą w tym zakresie miały zastosowanie m.in. art. 91 kodeksu wykroczeń, tj. pozostawienie zwierzęcia na drodze publicznej, oraz art. 117 – nieprzestrzeganie porządku w nieruchomości. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 20 lipca 2007 roku, sygn. akt VI SA/Wa 883/07, pas drogowy stanowi nieruchomość w rozumieniu art. 46 par. 1 kodeksu cywilnego. Ponadto zarządcy dróg – jako właściciele nieruchomości – mogą ponosić odpowiedzialność z art. 10 ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ WŁAŚCICIELA

Właściciel zwierzęcia, które znalazło się bez opieki na drodze publicznej, niezależnie od odpowiedzialności cywilnej może ponieść także odpowiedzialność za wykroczenie, które można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Wykroczenie to stypizowane jest w art. 77 kodeksu wykroczeń, stanowiącym, że kto nie zachowuje zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia podlega karze grzywny do 250 złotych lub karze nagany. Wykroczenie to nie obejmuje jednak skutków niezachowania ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia i sprawca takiego czynu może również ponieść odpowiedzialność za inne wykroczenie, a nawet przestępstwo, jeżeli zachowanie zwierzęcia doprowadzi do szkody w mieniu lub uszczerbku na zdrowiu lub utraty życia przez człowieka.

OBEZWŁADNIANIE ZWIERZĄT

W związku z problemami, jakie stwarzają w szczególności zwierzęta łowne, pojawiają się również pytania dotyczące możliwości przechowywania w jednostkach Policji broni pneumatycznej typu Palmera oraz używania jej przez policjantów w celu obezwładniania zwierząt dziko żyjących, a także udziału policjantów w podejmowaniu decyzji o jej zastosowaniu. Otóż strzelba ta jest pneumatyczną, gładkolufową bronią długą, strzelającą zastrzykiem z substancją usypiającą. Wykorzystywana jest przez służby weterynaryjne. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 15 listopada 2000 r. w sprawie uzbrojenia Policji w par. 1 ust. 1 pkt 1 wymienia enumeratywnie rodzaje broni, które mogą być w uzbrojeniu Policji. W katalogu tym nie wymieniono broni pneumatycznej. Dlatego też funkcjonariusze Policji nie mogą używać tego rodzaju strzelb. Zauważyć przy tym należy, że żaden przepis prawny nie upoważnia policjantów do obezwładniania zwierząt, a jedynie – zgodnie z art. 33 ust. 3 ustawy o ochronie zwierząt – możliwe jest użycie broni palnej do bezzwłocznego uśmiercenia zwierzęcia w celu zakończenia jego cierpień.

Natomiast odnośnie do kwestii dotyczącej możliwości przechowywania w jednostce Policji broni stanowiącej własność innego podmiotu, to zgodnie z przepisami ustawy o broni i amunicji istnieje taka możliwość, ale jedynie w przypadkach wskazanych w art. 19 ust. 1 i 3, art. 36 ust. 2 lub art. 22 ust. 3. Przepisy ww. ustawy nie przewidują możliwości przechowywania przez Policję broni pneumatycznej stanowiącej własność innego podmiotu na podstawie ważnej ,,karty rejestracyjnej broni pneumatycznej”.

UŻYCIE BRONI

Jeżeli po kolizji drogowej z udziałem zwierzęcia zaistnieje potrzeba natychmiastowego jego uśmiercenia w związku z poważnymi obrażeniami, należy kierować się przepisami ustawy o ochronie zwierząt. Policjant może podjąć decyzję o uśmierceniu zwierzęcia przy użyciu służbowej broni palnej – na podstawie art. 33 ust. 4 ww. ustawy – w celu zakończenia jego cierpień, gdy może ono żyć dalej jedynie cierpiąc i znosząc ból, a moralnym obowiązkiem człowieka staje się skrócenie tych cierpień. Decyzję taką policjant może podjąć samodzielnie, jeżeli na miejscu zdarzenia nie ma lekarza weterynarii lub członka Polskiego Związku Łowieckiego albo inspektora organizacji społecznej, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt. Równorzędnymi podmiotami do podjęcia ww. decyzji, tak jak funkcjonariusze Policji, są: strażnicy miejscy i gminni, funkcjonariusze Straży Granicznej, pracownicy Służby Leśnej lub Służby Parków Narodowych, strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej, strażnicy łowieccy lub strażnicy Państwowej Straży Rybackiej.

Należy pamiętać, że w takim przypadku użycie broni palnej dopuszczalne jest wyłącznie przez osobę uprawnioną. Jeżeli na miejscu zdarzenia znajduje się właściciel zwierzęcia, to uśmiercenie zwierzęcia może nastąpić wyłącznie za jego zgodą. Wobec braku odrębnych przepisów wydaje się, że dokumentowanie użycia broni w celu uśmiercenia zwierzęcia powinno odbywać się odpowiednio, jak w przypadku określonym w par. 5 ust. 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z 19 lipca 2005 roku w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów oraz zasad użycia broni palnej przez oddziały i pododdziały zwarte Policji (Dz.U. z 2005 r. nr 135, poz. 1132).

Gdy zwierzę biorące udział w kolizji drogowej przeżyło i nie ma potrzeby uśmiercenia go, to w przypadku niemożności ustalenia jego właściciela zapewnienie mu opieki – w myśl art. 11 ustawy o ochronie zwierząt – należy do zadań własnych gmin. Również organizacje społeczne, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, mogą w takiej sytuacji zapewnić takim zwierzętom opiekę. Zadania dotyczące ochrony zwierząt łownych należą do Polskiego Związku Łowieckiego i są także obowiązkiem Państwowej Straży Łowieckiej (art. 32 ust. 1 i art. 37 ust. 1 pkt 1 Prawa łowieckiego). Dlatego też są to podmioty właściwe do przekazania im opieki nad zwierzęciem łownym.

W myśl art. 34 pkt 2 ustawy Prawo łowieckie, to do zadań Polskiego Związku Łowieckiego należy ,,troska o rozwój łowiectwa i współdziałanie z administracją rządową i samorządową, jednostkami organizacyjnymi Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe i parkami narodowymi oraz organizacjami społecznymi w ochronie środowiska przyrodniczego, w zachowaniu i rozwoju populacji zwierząt łownych i innych zwierząt dziko żyjących”.

Ireneusz Wojewoda, Katarzyna Kiszczak
Wydział Prewencji KWP w Lublinie