(...)

OSTROŻNE ORZECZNICTWO

Zgodnie z Konstytucją RP ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią część polskiego porządku prawnego i mogą być bezpośrednio stosowane.

– Jak wynika z przeprowadzonej analizy orzecznictwa polskich sądów w sprawach o handel ludźmi w latach 2000–2005, definicja zawarta w Protokole z Palermo nie zawsze stosowana jest w praktyce – mówi Piotr Mierecki, zastępca dyrektora Departamentu Polityki Migracyjnej MSWiA. – Prowadzi to do różnic w wykładni art. 253 k.k. Chodzi zwłaszcza o to, czy pod pojęciem „handel” należy rozumieć tylko transakcje cywilnoprawne w postaci sprzedaży, kupna, zamiany, zastawu, czy też należy stosować szerszą wykładnię, która odnosi się również do takich sytuacji, jak „werbowanie lub dostarczanie”. A także, czy „uprawianie handlu” może odnosić się do jednego człowieka, skoro przepis operuje pojęciem „ludzie”.

Analiza orzeczeń w sprawach o handel ludźmi wykazała również, że sądy często orzekają kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem. W 2005 r. za czyn z art. 253 par. 1 k.k. karę zawieszono wobec pięciu z dziewięciu osób skazanych.

UMORZONE – NIETRAFIONE

W 2008 r. w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości przeprowadzona została analiza postępowań przygotowawczych w sprawach dotyczących handlu ludźmi (nie tylko wszczętych z artykułu 253 par. 1 k.k., ale także z 203 k.k. i 204 par. 1, 2, 3 i 4 k.k.) zakończonych w latach 2005–2007 decyzją o umorzeniu.

– Spośród 40 sporządzonych w latach 2005–2007 postanowień o umorzeniu postępowań karnych, tylko 14 nie budziło żadnych wątpliwości co do zasadności ich wydania – mówi Piotr Mierecki. – Pozostałe zostały wydane zbyt wcześnie, bez uprzedniego zaangażowania w poszukiwanie dowodów bądź z naruszeniem przepisów prawnych.

Tylko w 20 przyjęto kwalifikację prawną z art. 253 k.k., mimo że pozostałe, ponad wszelką wątpliwość, dotyczyły zachowań opisanych w tym artykule.
W wielu przypadkach sprawy prowadzone były zbyt krótko lub za długo (ofiary rezygnowały ze składania zeznań). Pozostałe błędy popełnione na etapie postępowań przygotowawczych to m.in.: nieprowadzenie postępowań w oparciu o wskazówki metodyczne opracowane w Prokuraturze Krajowej, rzadkie wykorzystanie przepisu art. 316 par. 3 k.p.k., umożliwiającego przesłuchanie świadka przez sąd na etapie postępowania przygotowawczego, wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów ofierze, brak pouczenia pokrzywdzonych o przysługujących im uprawnieniach procesowych (np. cudzoziemcom nie zapewniano tłumacza). A także niestosowanie art. 191 par. 3 k.p.k., dającego możliwość zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania ofiary do wyłącznej wiadomości prokuratora, bardzo rzadkie wykorzystanie art. 173 par. 2 k.p.k. (okazanie przy zastosowaniu lustra weneckiego), zbyt mała liczba przesłuchań ofiary z udziałem psychologa i przedstawiciela Fundacji La Strada. Błędne było też przesłuchiwanie kobiet ofiar przez prokuratorów mężczyzn.

Aż w 22 na 40 spraw zmieniały się osoby prowadzące postępowanie przygotowawcze. W wielu umorzonych sprawach nie wyczerpano wszystkich możliwości dowodowych, odstępując np. od okazania fotografii, od konfrontacji. Prokuratorzy rzadko też występowali z wnioskiem o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej.

(...)

Grażyna Bartuszek

Wykorzystano materiały opracowane przez Zespół ds. Handlu Ludźmi Departamentu Polityki Migracyjnej MSWiA
oraz informacje uzyskane podczas III Krajowej Konferencji na temat Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi,
która odbyła się w październiku 2008 r. w Warszawie

Obowiązujące akty prawne dotyczące handlu ludźmi
Międzynarodowa Organizacja Narodów Zjednoczonych

• Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji otwarta do podpisu w Lake Success, ratyfikowana w 1952 r. (Dz.U. z 1952 r., nr 41, poz. 278)
• Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi
• Protokół przeciwko przemytowi migrantów drogą lądową, morską i powietrzną

Oba akty przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 15 listopada 2000 r. Ratyfikowane 26 września 2003 r. (Dz.U. z 2005 r., nr 18, poz. 160, 162)

• Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjęty w Nowym Jorku 25 maja 2000 r. Ratyfikowany 4 lutego 2005 r. (Dz.U. z 2004 r., nr 238, poz. 2389)

Unia Europejska

• Traktat o Unii Europejskiej z 1992 r.
• Traktat Amsterdamski – wszedł w życie 1 maja 1999 r.
• Decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z 19 lipca 2002 r. w sprawie zwalczania handlu ludźmi (Dz.U. WE L 203 z 1 sierpnia 2002 r.)
• Decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z 22 grudnia 2003 r. w sprawie zwalczania seksualnego wykorzystania dzieci i pornografii dziecięcej (Dz.U. UE L 13 z 20 stycznia 2004 r.)
• Dyrektywa Rady Unii Europejskiej z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną imigrację, którzy współpracują z właściwymi organami (Dz.U. UE L 261 z 6 sierpnia 2004 r.)

Międzynarodowa Organizacja Pracy

• Konwencja nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej, przyjęta w Genewie 28 czerwca 1930 r. Ratyfikowana 28 listopada 1951 r. (Dz.U. z 1959 r., nr 20, poz. 122)
• Konwencja nr 105 o zniesieniu pracy przymusowej, przyjęta w Genewie 25 czerwca 1957 r. Ratyfikowana 23 czerwca 1959 r. (Dz.U. z 1959 r., nr 39, poz. 240)
• Konwencja nr 182 dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci, przyjęta w Genewie 17 czerwca 1999 r. Ratyfikowana przez Polskę 1 marca 2004 r. (Dz.U z 2004 r., nr 139, poz. 1474)

Rada Europy

• Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi z 2005 r. Ratyfikowana 17 listopada 2008 r., wejdzie w życie 1 marca 2009 r.
Polskie
• Konstytucja RP

Art. 65

1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.
2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.
3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa.
4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa.

• Kodeks karny

Art. 253

Par. 1 Kto uprawia handel ludźmi nawet za ich zgodą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
Par. 2 Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej zajmuje się organizowaniem adopcji dzieci wbrew przepisom ustawy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Art. 204

Par. 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej nakłania inną osobę do uprawiania prostytucji lub jej to ułatwia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Par. 2. Karze określonej w par. 1 podlega, kto czerpie korzyści majątkowe z uprawiania prostytucji przez inną osobę.
Par. 3. Jeżeli osoba określona w par. 1 lub par. 2 jest małoletnim, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Par. 4 Karze określonej w par. 3 (tj. karze pozbawienia wolności od roku do lat 10) podlega, kto zwabia lub uprowadza inną osobę w celu uprawiania prostytucji za granicą.

Art. 203

Kto przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie doprowadza inną osobę do uprawiania prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat.

Art. 8 przepisów wprowadzających k.k.:

Kto powoduje oddanie innej osoby w stan niewolnictwa albo uprawia handel niewolnikami, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

• Inne przestępstwa popełniane w związku z handlem ludźmi:
– Zmuszanie innej osoby za pomocą przemocy lub groźby do określonego zachowania (art. 191 par. 1 k.k.),
– Bezprawne pozbawienie wolności (art. 189 k.k.).

Grażyna Bartuszek

MISSION IMPOSSIBLE

Rozmowa z Göranem Görtzenem – szefem jednostki Europolu do zwalczania handlu ludźmi.

Polska zajmuje w handlu ludźmi podwójną pozycję: jest źródłem siły roboczej do pracy niewolniczej, ale też jest punktem docelowym ofiar np. zorganizowanego żebractwa.

– Zgadzam się, że to specyficzna pozycja. Ale powiem bardziej ogólnie: kilka lat temu państwa członkowskie Unii Europejskiej nie rozpoznawały handlu ludźmi w celu niewolniczej pracy, bo były skoncentrowane na handlu w celu prostytucji.

W ostatnich kilku latach zdarzyło się jednak kilka operacji, takich jak Terra Promessa w 2006 roku.

– Tak, i one pokazały, że to wielki problem. Dzięki temu społeczność policyjna dowiedziała się też, że Europol może być naprawdę użyteczny. Rozumiem, że to organizacja stosunkowo młoda i jeszcze słabo rozpoznawana. Wielu myśli, że jesteśmy takim europejskim FBI, a tak nie jest. Nie mamy żadnej władzy nad organami ścigania państw członkowskich i działamy na tyle, na ile one nam pozwolą.

(...)

Jak według Pana wyglądają prognozy przestępczości określanej jako handel ludźmi? Co będzie rosło, a co spadało? Na razie wygląda na to, że przestępstw tych jest coraz więcej.

– Ten proceder narasta, jeśli patrzeć z naszej perspektywy. Państwa członkowskie coraz częściej proszą o pomoc. Staramy się skutecznie pomagać w najtrudniejszych międzynarodowych śledztwach. I powiem uczciwie: Europol nie jest w stanie poradzić sobie z każdym śledztwem prowadzonym przez państwo członkowskie. To „mission impossible”, naprawdę.

Irena Fedorowicz
zdj. autor i archiwum

Główne źródła ofiar handlu ludźmi w Unii Europejskiej:

• Mołdawia
• Ukraina
• Bułgaria
• Rumunia
• Federacja Rosyjska
• Nigeria

Nowe źródła ofiar:

• Niemcy
• Litwa
• Polska
• Republika Czeska

Państwa docelowe:

• Niemcy
• Austria
• Francja
• Wielka Brytania
• Holandia
• Belgia
• Hiszpania
• Włochy

Europol uznaje, że ani jedno państwo zjednoczonej Europy nie jest wolne od związków z handlem ludźmi (proceder ten ma różne formy – od pornografii dziecięcej, przez prostytucję, zorganizowane żebractwo, po wykorzystywanie ludzi do niewolniczej pracy).

Skład typowej grupy handlarzy ludźmi:

• naganiacze, werbownicy;
• szmuglerzy, przewoźnicy;
• fałszerze dokumentów podróży;
• „załatwiacze” – ci, którzy korumpują urzędników, policje i inne służby;
• „logistycy” – znajdują bezpieczne miejsca przetrzymywania ofiar;
• „kasjerzy” – inkasują i dystrybuują zarobione przez ofiary pieniądze;
• „pracze” pieniędzy pochodzących z przestępstwa;
• szefowie „biznesu”.

Zyski

Handel ludźmi przysparza międzynarodowym grupom przestępczym wielkich dochodów. Trudno precyzyjnie je obliczyć, ale badania Międzynarodowej Organizacji Pracy przeprowadzone w 2006 roku pozwalają je oszacować:

• na pracy niewolniczej przestępcy zarabiają rocznie 44 miliardy dolarów;
• koszt niewolniczej pracy sięga 31,6 miliarda dolarów;
• dochody z wykorzystywania seksualnego to 27,8 miliarda dolarów.

na podstawie materiałów Europolu oprac. IF
 

JEST TO FRAGMENT ARTYKUŁU. CAŁOŚĆ W TRADYCYJNEJ, DRUKOWANEJ WERSJI MIESIĘCZNIKA „POLICJA 997”.