Zacznijmy od tego, skąd w ogóle biorą się kontrowersje. Otóż wynikają one głównie z zaszłości legislacyjnej regulującej obowiązywanie ustawowych zakazów fotografowania obiektów mających istotne znaczenie dla państwa. Zakaz ten przybierał formę znaku graficznego na tabliczce umieszczanej w widocznym miejscu na obiekcie. Aktualnie jednak brak jest przepisów prawa, które w sposób kompleksowy regulowałyby te kwestie, co jednak nie znaczy, że takich przepisów w ogóle nie ma. Od września 2023 r. są, ale o tym niżej. Na razie pozostańmy przy tym, że umieszczanie zakazów fotografowania na większości obiektów ma charakter prywatny, wyrażający sprzeciw właścicieli (zarządców, posiadaczy) wobec utrwalania wizerunku tych obiektów. Ocena prawna zachowania polegającego na fotografowaniu lub filmowaniu obiektów powinna wynikać więc z charakteru, jaki ma obiekt (prywatny, publiczny) oraz od tego, skąd wykonywane zdjęcie lub nagranie, a także czy obiekt jest jednym z elementów szerszego planu czy jedynym celem fotografii lub nagrania.

Inaczej bowiem należy oceniać robienie zdjęć lub nagrywanie posesji stanowiącej miejsce zamieszkania osób fizycznych, wykonywane chociażby z miejsca innego niż ta posesja, a inaczej obiektów ogólnodostępnych lub instytucjonalnych. W przypadku nagrywania obiektu należącego do osoby fizycznej, jej domu i jego otoczenia jest niezbędne rozważenie zaistnienia przestępstwa nękania, a nawet zastraszania.

Prawo miejscowe

Napisaliśmy, że brak jest kompleksowego uregulowania tej materii, ale zakaz fotografowania gmachów użyteczności publicznej, siedzib instytucji publicznych może wynikać z przepisów prawa miejscowego albo przepisów wykonawczych o charakterze porządkowym wydanych na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Jeśli taki zakaz zostaje wprowadzony na określonym obszarze lub co do określonych obiektów, wówczas istnieją podstawy do interwencji w zw. z art. 54 ustawy z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2023 r. poz. 2119).

Lotnisko

Kolejne „wycinkowe” uregulowanie wynika z treści § 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 4 września 2012 r. w sprawie podstawowych przepisów porządkowych związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony lotów oraz porządku na lotnisku (Dz. U. poz. 1023). Przepisy rozporządzenia wprowadzają na terenie lotniska zakaz fotografowania lub filmowania czynności minersko-pirotechnicznych i akcji ratowniczych, stanowisk kontroli bezpieczeństwa pasażerów i bagażu oraz punktów kontroli paszportowej i kontroli dokumentów bez zezwolenia wydanego przez zarządzającego lotniskiem w uzgodnieniu z właściwym miejscowo komendantem placówki Straży Granicznej, komendantem placówki Policji lub naczelnikiem urzędu celnego – odpowiednio do tego, jakie czynności, stanowiska lub punkty kontroli mają być fotografowane lub filmowane.

Placówki handlowe

Zupełnie jednoznaczna jest sytuacja w przypadku placówek handlowych. Tu żaden zakaz fotografowania nie obowiązuje. Takie placówki można fotografować z zewnątrz, wewnątrz, można robić zdjęcia towarom, cenom czy kodom kreskowym. Zdaniem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustanawianie zakazów fotografowania przez prowadzących punkty handlowe jest naruszeniem praw konsumentów. Dotyczy to także sytuacji, gdy istnieją tzw. regulaminy korzystania z przestrzeni handlowych. Regulaminy te stanowią wzorce umów, na powstanie i kształt których kontrahent (klient) nie miał wpływu. Zatem postanowienia zakazujące fotografowania, nagrywania lub skanowania mogą zostać uznane za tzw. klauzule abuzywne.

Inaczej wygląda kwestia w przypadku zamkniętej przestrzeni placówek handlowych, czyli takich, które nie są dostępne dla każdego, a tylko dla osób uprawnionych. Chodzi tu np. o przestrzeń biurową, zakłady produkcyjne, siedziby firm etc. Przestrzeń ta nie jest ogólnodostępna, zaś wtargnięcie do niej powinno być oceniane pod kątem prawnokarnym w zależności od rodzaju naruszonych regulacji. W takiej sytuacji wykonywanie zdjęć lub nagrywanie obiektów nie jest wprost zakazane przez przepisy, jednak takie zachowanie w niektórych okolicznościach może naruszać przepisy prawa, jeśli wypełnia np. znamiona nękania innych osób, dokumentowania wizerunków osób bez ich zgody, naruszaniu różnego typu tajemnic przedsiębiorstwa, w tym korespondencji i tajemnicy handlowej. W takim przypadku o ewentualnym podjęciu interwencji będzie decydował całokształt okoliczności konkretnej sprawy, a nie sam fakt takiego czy innego uregulowania czynności fotografowania lub filmowania.

Uwaga! Idą zmiany

23 września 2023 r. wszedł w życie dodany do ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2024 r. poz. 248, z późn. zm.) art. 616a, który zakazuje, bez zezwolenia, fotografowania, filmowania lub utrwalania w inny sposób obrazu lub wizerunku obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, obiektów resortu obrony narodowej nieuznanych za obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, obiektów infrastruktury krytycznej, jeżeli zostały oznaczone znakiem graficznym wyrażającym ten zakaz, oraz osób lub ruchomości znajdujących się w takich obiektach. Obiekty objęte zakazem oznacza się znakiem zakazu fotografowania w sposób i w miejscach zapewniających widoczność tych znaków dla osób postronnych. Oznaczenia obiektu dokonuje podmiot władający danym obiektem.

Obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa zostały wskazane w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 21 kwietnia 2022 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony (Dz. U. poz. 880). Jednocześnie do ustawy o obronie Ojczyzny dodano art. 683a, który penalizuje jako wykroczenie czyn polegający na fotografowaniu, filmowaniu lub utrwalaniu w inny sposób, bez zezwolenia, obrazu obiektu, o którym mowa w art. 616a cyt. ustawy, oznaczonego znakiem zakazu fotografowania, albo wizerunku osoby lub ruchomości znajdującej się w takim obiekcie. W razie popełnienia tego wykroczenia zagrożonego karą aresztu albo grzywny sąd będzie mógł także orzec przepadek przedmiotów pochodzących z wykroczenia oraz służących do jego popełnienia, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

Choć wspomniane przepisy obowiązują od półtora roku, egzekwowanie ustanowionego zakazu fotografowania pozostaje w zawieszeniu. Powodem jest brak przepisów wykonawczych. W ramach delegacji ustawowej Minister Obrony Narodowej został zobowiązany do określenia w drodze rozporządzenia m.in. wzoru znaku zakazu fotografowania, sposobu jego uwidocznienia, utrwalenia i rozmieszczenia w lub na obiektach, mając na uwadze zapewnienie sprawności postępowania oraz jednoznaczności, widoczności i czytelności zakazu w lub na obiekcie, niemniej jednak do chwili wysyłania numeru miesięcznika do druku rozporządzenie nie zostało wydane. Dopiero wejście rozporządzenia w życie sprawi, że nieprzestrzeganie zakazu będzie determinowało zagrożenie konsekwencjami prawnymi w postaci kary aresztu albo grzywny. Ponadto w razie popełnienia tego wykroczenia sąd będzie mógł także orzec przepadek przedmiotów pochodzących z wykroczenia oraz służących do jego popełnienia, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

Wylegitymuj!

Czy oznacza to jednak, że niemożliwa jest jakakolwiek reakcja? Nie. Osoba wykonująca szkice, fotografie czy nagrania obiektów, o których mowa zwłaszcza w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony, może się znaleźć w zainteresowaniu Policji lub innych organów porządku publicznego i w związku z tym może zostać wylegitymowana zgodnie z treścią art. 15 ustawy o Policji. Legitymowanie jest w takim przypadku informacją o tym, że dana osoba przestała być anonimowa, zaś jej zachowanie może (ale nie musi) oscylować na granicy prawa lub w znaczący sposób odbiega od typowych standardów (bo fotografowanie nieciekawego budynku, ale o specjalnym przeznaczeniu siłą rzeczy budzi zdziwienie, a wręcz zaniepokojenie). Podstawa faktyczna legitymowania oznacza usprawiedliwioną społecznie przyczynę rozumianą jako powód wykonania tej czynności w sytuacji dopuszczonej przez przepisy prawne. Zatem podjęcie i realizacja legitymowania osoby przez policjanta będą uzasadnione, gdy ustalenie tożsamości osoby okaże się niezbędne do wykonania czynności służbowych.

Podsumowując, należy podkreślić, że jest możliwe wykonywanie zdjęć lub nagrywanie obiektów, co do których przepisy prawa tego nie zabraniają, jednakże jako zakazane należy uznać takie nagrywanie lub wykonywanie zdjęć, którego celem są nękanie innych osób, dokumentowanie bez ich zgody ich życia, utrwalanie wizerunku, głosu, a także zachowania polegające na naruszaniu różnego typu tajemnic przedsiębiorstwa, w tym korespondencji i tajemnicy handlowej. O tym, czy w konkretnym przypadku zachodzą podstawy do interwencji Policji, zadecydują każdorazowo okoliczności i charakter zdarzenia, także jeśli włączenie się policjanta lub policjantów w tok zdarzenia będzie miało na celu w pierwszej kolejności ustalenie charakteru, rodzaju i okoliczności powstałego zdarzenia.

W sytuacji otrzymania przez Policję zgłoszenia, z którego wynika, że poczucie bezpieczeństwa zostało narażone działaniem polegającym na fotografowaniu, filmowaniu danego obiektu bez wyraźnej przyczyny, Policja będzie uprawniona do przeprowadzenia interwencji, ustalenia okoliczności oraz wylegitymowania osób. Pragmatyka służbowa Policji dowodzi bowiem, że są identyfikowane przypadki, w których środowiska przestępcze dokonują w takiej formie tzw. rozpoznania terenu, zwyczajów, sposobów zabezpieczeń, reakcji ochrony, które następnie mogą wykorzystywać do popełniania czynów zabronionych.

oprac. Klaudiusz Kryczka

na podstawie materiałów Biura Prewencji KGP