Operację przeprowadzono w październiku i listopadzie ub.r., ale ze względów operacyjnych działania zakończono na początku tego roku. Przy wsparciu Europolu, Interpolu, UNESCO i Światowej Organizacji Celnej zainicjowały ją Cypr i Hiszpania. Oprócz nich wzięło w niej udział 16 europejskich państw: Austria, Belgia, Bułgaria, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Grecja, Holandia, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Rumunia, Serbia, Szwajcaria, Włochy i Wielka Brytania. To pierwsza na taką skalę operacja przeciwko kradzieży dziedzictwa kulturowego i nielegalnemu obrotowi dobrami kultury (z uwzględnieniem krajów objętych konfliktami zbrojnymi). Jej celem było też zebranie informacji o grupach przestępczych nielegalnie eksplorujących stanowiska archeologiczne i dokonujących przestępstw przeciwko dziedzictwu kulturowemu. Blisko połowa zabezpieczonych podczas operacji dóbr kultury to zabytki archeologiczne.
W Polsce „Pandora” trwała od 7 do 10 listopada – uczestniczyły w niej wszystkie KWP, a największe sukcesy zanotowały komendy wojewódzkie w Poznaniu, Łodzi i Bydgoszczy.
EPITAFIUM
Jednym z odzyskanych podczas „Pandory” zabytków jest XVIII-wieczna tablica inskrypcyjna, będąca środkową częścią tzw. epitafium ze Skwierzyny, poświęconego rodzinie Hildebrandów. W listopadzie na giełdzie staroci „Stara Rzeźnia” znaleźli ją policjanci poznańskiej KWP specjalizujący się w zwalczaniu przestępczości przeciwko zabytkom. Epitafium należy do Muzeum Narodowego w Poznaniu: trafiło do zbiorów Towarzystwa Historycznego w Poznaniu w 1889 r. i zaginęło w trakcie drugiej wojny. To drewniana, prostokątna tablica o wklęsło ściętych narożach, ujęta w drewnianą, profilowaną ramę, powtarzającą kształt tablicy. Upamiętnia rodzinę sędziego miejskiego i sukiennika Paula Hildebranda, jego małżonki i trojga dzieci. Tablicę ufundował około 1742 r. brat żony Hildebranda do nieistniejącego dziś kościoła ewangelickiego w Skwierzynie. Uroczysty zwrot zabytku Muzeum Narodowemu w Poznaniu odbył się 30 stycznia: komendant wojewódzki Policji nadinsp. Tomasz Trawiński przekazał go dyrektorowi muzeum prof. Wojciechowi Suchockiemu.
W ramach operacji „Pandora” wielkopolscy policjanci zatrzymali też 38-letniego mieszkańca Piły, który posługiwał się wykrywaczem metali bez zezwoleń na prowadzenie poszukiwań. W jego mieszkaniu zabezpieczono blisko 1000 różnych przedmiotów z nielegalnych wykopalisk, m.in. cenne fibule z czasów Cesarstwa Rzymskiego i około 600 monet z XVIII–XX w. Część przedmiotów z nielegalnie prowadzonych poszukiwań mężczyzna sprzedawał na portalu aukcyjnym.
POCISKI, AMUNICJA I MONETY
Łódzcy funkcjonariusze podczas „Pandory” też zajęli się nielegalnymi poszukiwaczami: ustalili 11 takich osób i zabezpieczyli niemal 650 zabytkowych przedmiotów, w tym monety, broń białą i palną, dwa kartacze, pocisk rakietowy „Nebelwerfel”, amunicję artyleryjską, granatniki przeciwpancerne, wyrzutnie rakiet i inne niebezpieczne materiały i urządzenia wojenne. Posiadające je osoby prowadziły poszukiwania na stanowiskach archeologicznych i polach bitewnych, a znaleziska oferowały do sprzedaży kolekcjonerom lub włączały je do prywatnych zbiorów.
Podobnie w woj. kujawsko-pomorskim policjanci ustalili osobę wystawiającą na sprzedaż w internecie monety mogące być zabytkami archeologicznymi. W piwnicy 35-latka faktycznie znajdowała się spora liczba różnego rodzaju monet, znaleziona przez mężczyznę przy użyciu wykrywacza metali.
W Polsce podczas operacji „Pandora” policjanci współpracowali m.in. ze strażnikami granicznymi, celnikami, instytucjami kultury (NIMOZ, NID, departamentem strat wojennych MKiDN) i przedstawicielami episkopatu. W tym czasie w krajowych bazach danych wykonano ponad 53,3 tys. sprawdzeń, w SIS – 13,6 tys., a w AWF – 694. Zatrzymano pięć osób i wszczęto 10 nowych spraw. Ponadto sprawdzono 2101 dóbr kultury i odzyskano 1107. W portach, na lotniskach i na przejściach granicznych straż graniczna przeprowadziła 16,4 tys. kontroli.
CULTNET
W Polsce za przygotowanie i realizację operacji „Pandora” odpowiedzialne było Biuro Kryminalne KGP, w którym funkcjonuje punkt kontaktowy Nieformalnej Sieci ds. Przestępczości przeciwko Dobrom Kultury EU CULTNET. Sieć powstała w 2012 r. na podstawie rezolucji Rady Unii Europejskiej. Jej cel to ułatwienie wymiany informacji pozaoperacyjnych i poprawa współpracy między właściwymi organami w państwach członkowskich. To kontynuacja rozpoczętych podczas prezydencji Polski w UE wysiłków, by wzmocnić ochronę dziedzictwa kulturowego. W spotkaniach sieci uczestniczą wszystkie państwa członkowskie UE oraz Europol, Sekretariat Generalny Interpolu w Lyonie, UNESCO i Światowa Organizacja Celna. Ostatnie spotkanie członków CULTNET odbyło się w lutym tego roku na Malcie.
– Podsumowaliśmy m.in. operację „Pandora” – mówi mł. insp. Katarzyna Czaplicka z Biura Kryminalnego KGP. – To pierwsze takie działania zorganizowane przez CULTNET, ale na pewno będą kolejne podobne operacje. Trwają też prace nad podręcznikiem obejmującym zarys instrumentów prawnych dotyczących dóbr kultury, bazę danych o punktach kontaktowych oraz charakter i zakres działania krajowych organów ścigania biorących udział w zapobieganiu przestępstwom przeciwko dobrom kultury.
Niedługo zostanie opracowane podsumowanie skali zagrożenia przestępczością przeciwko dobrom kultury w Polsce w 2016 r. Natomiast w 2015 r. stwierdzono 1063 przestępstwa, w których przedmiotem zamachu były dobra kultury: było ich o 232 mniej niż w roku 2014, a 92 stanowiły przestępstwa ścigane z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
ALEKSANDRA WICIK
zdj. KWP w Bydgoszczy, Łodzi i Poznaniu
