Temat 20-lecia systemu ochrony praw człowieka w Policji był podejmowany na łamach „Gazety Policyjnej” kilkukrotnie, a najszerzej w „Gazecie Policyjnej” 2024, nr 11. Niezbędne jest jedno uzupełnienie – mianowicie dlaczego system ochrony ma 20 lat, skoro Policja powstała 34 lat temu? Czy to był czas, kiedy Policja nie chroniła we właściwy sposób praw człowieka?

Tak było

Od początku powstania Policja stawała w obronie praw i wolności człowieka, ale bez przymiotu systemowości, także w rozumieniu planowanych i skoordynowanych działań czy też konkretnych zadań na rzecz pełnego przestrzegania przez policjantów roty ślubowania oraz szeroko rozumianego prawa policyjnego. W istocie, aby system był względnie skuteczny, powinien mieć komponent pracy wykrywczej (operacyjno-dochodzeniowej) w odniesieniu do policjantów naruszających prawo, dyscyplinujący (regulujący kwestie odpowiedzialności służbowej), kontrolny (rozpatrujący skargi obywatelskie na policjantów, kontrolujący pracę Policji) oraz edukacyjno-informacyjny (oświatowy). O ile trzy pierwsze komponenty w różnych formułach towarzyszyły Policji od początku jej powstania, o tyle element oświatowy przez wiele lat miał charakter dość prowizoryczny, często spontaniczny i nietrwały. Można nawet przytoczyć w tym obszarze tzw. fenomen dwóch prędkości. Jego istota polega na tym, że podejmowane były wzmożone, wysoce reaktywne działania w zakresie edukacji prawno-człowieczej i etycznej w sytuacji na przykład poważnego incydentu przemocowego z udziałem policjantów.

Jakiś czas później Policja powracała na tory „melancholijnego” i mało harmonijnego działania w obszarze edukacji na rzecz praw człowieka, etyki i etosu. Od 2004 r. czwarty komponent (ukierunkowana oświata) uzupełnił pozostałe trzy i Policja ma prawo twierdzić, że ochrona praw człowieka realizowana jest w sposób systemowy, a zatem także usystematyzowany. System należy jednak stale wzmacniać i temu służył także cały 2024 r. Formy i metody wzmacniania systemu, w tym przypadku opartego na pełnomocnikach ds. ochrony praw człowieka, mogą być bardzo różne. Budowanie wiedzy i świadomości w środowisku policyjnym na temat istoty praw człowieka nie musi odbywać się w sposób przywołujący jedynie suche paragrafy.

Miniony rok obfitował w wiele wydarzeń mających wpływ na wzmacnianie systemu. Przede wszystkim został wdrożony Plan wzmacniania systemu ochrony praw człowieka w Policji na 2024 r. W jego ramach, na zaproszenie komendanta wojewódzkiego Policji w Gdańsku, w Muzeum Stutthof w Sztutowie odbyło się seminarium eksperckie dla pełnomocników i członków zespołów ds. ochrony praw człowieka pn. „Każde ludzkie cierpienie dotyczy każdego mężczyzny i każdej kobiety”, czyli co się dzieje, gdy tracimy człowieczeństwo. Podczas seminarium pełnomocnicy ds. ochrony praw człowieka mieli okazję porozmawiać o stereotypach, uprzedzeniach i dyskryminacji mogącej prowadzić do ludobójstwa. Mówiono o okrucieństwie sprawców, poczuciu siły w grupie, a także o bierności postaw. Ponadto omawiano mowę nienawiści, rasizm, poniżanie i wykluczenie określonych grup społecznych.

Komenda Wojewódzka Policji w Katowicach zorganizowała dwudniowe seminarium pod hasłem: „Cechy podmiotowe interwencji ze szczególnym uwzględnieniem zabezpieczenia przez Policję zgromadzeń publicznych”, które odbyło się w Muzeum Zamkowym w Pszczynie. Jego głównym celem były zwiększenie i uaktualnienie wiedzy pełnomocników, a także wymiana doświadczeń z przedstawicielami instytucji w zakresie respektowania godności ludzkiej i przestrzegania praw człowieka.

Funkcjonariusze z jednostek garnizonu kujawsko-pomorskiego mieli okazję uczestniczyć w zajęciach edukacyjnych na terenie Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII w Poznaniu. Była to okazja do snucia refleksji nad cierpieniem i odwagą ofiar obozu w okresie II wojny światowej, a także nad mechanizmami skłaniającymi ludzi do nadużywania swoich uprawnień względem drugiego człowieka. Zajęcia obfitowały w opowiadania o życiu i śmierci w zamknięciu, cierpieniu i poświęceniu, odwadze, zwątpieniu w dobro drugiego człowieka, ale także nadziei na odmianę własnego losu oraz powrót człowieczeństwa, jak również godnego traktowania przez innych.

W Wieliczce odbyły się dwudniowe warsztaty szkoleniowe dla funkcjonariuszy z komend miejskich i powiatowych małopolskiej policji, odpowiedzialnych za realizację szeroko pojmowanej tematyki z zakresu praw człowieka w swoich jednostkach. Zostały zorganizowane przez Międzynarodową Organizację ds. Migracji (IOM) i Zespół ds. Ochrony Praw Człowieka KWP w Krakowie. Uczestnicy warsztatów mieli okazję poznać cel i misję IOM, metody identyfikacji i pracy z osobami z tzw. grup wrażliwych, doświadczającymi przemocy uwarunkowanej płcią (GBV), tortur, handlu ludźmi oraz z niepełnosprawnościami i zaburzeniami psychicznymi.

W 2024 r. powstały w Policji, zapowiadane od kilku lat Zalecenia informacyjno-edukacyjne w zakresie etycznej aktywności policjantów w internecie. To zbiór zasad dotyczących właściwego zachowania i komunikowania się w internecie, a w szczególności w mediach społecznościowych. Celem zaleceń są wsparcie policjantów we właściwym rozumieniu aktywności w internecie oraz kształtowanie w tym zakresie pożądanych postaw i zachowań. Zalecenia stały się elementem doskonalenia zawodowego. Ponadto zostały opracowane założenia do uruchomiania projektu pod nazwą „Policyjna platforma ochrony praw człowieka”. Jej ideą jest zaktywizowanie Policji do poszukiwań partnerów do prowadzenia ukierunkowanego dialogu społecznego i międzyinstytucjonalnego w obszarze etyki i praw człowieka.

A co w kolejnych latach?

Obecnie trwają końcowe prace nad projektem Planu wzmacniania systemu ochrony praw człowieka w Policji na lata 2025–2027. Ujęto w nim ok. 30 konkretnych zadań. Przewidziano m.in. realizację warsztatów z zakresu praw człowieka, etyki zawodowej oraz zapobiegania dyskryminacji metodami edukacji retrospektywnej adresowanych zarówno do policjantów, jak i pracowników Policji.

Przewidziane są opracowanie syntetycznego materiału edukacyjnego na temat Karty praw podstawowych UE z okazji 25. rocznicy jej proklamowania oraz jego promocja w środowisku policyjnym. W ramach działań pełnomocników zostaną opracowane wskazówki do prowadzenia wizytacji PDOZ oraz PID przez pełnomocników ds. ochrony praw człowieka. W planach są także zorganizowanie seminarium eksperckiego w formie okrągłego stołu na temat zapobiegania torturom w Policji oraz opracowanie materiału informacyjnego w zakresie stosowania polityki prezentowej w Policji. Być może uda się przygotować wskazówki metodyczne i materiały edukacyjne w zakresie edukacji w obszarze praw i wolności człowieka, etyki zawodowej oraz przeciwdziałania dyskryminacji.

Rozważane jest wprowadzenie „Procedury monitorowania zachowań dyskryminacyjnych w Policji”. W planach są też zorganizowanie seminariów eksperckich na temat etycznych aspektów interwencji policyjnych oraz neutralności politycznej, a także opracowanie wskazówek dla policjantów i pracowników w zakresie zachowań dyskryminacyjnych i mobbingowych w miejscu służby i pracy. Wspólnie z MSZ być może uda się zorganizować wizytę studyjną w Europejskim Trybunale Praw Człowieka i z bliska przyjrzeć się pracy sędziów.

Wyzwań na kolejne lata jest bardzo wiele. Tylko w sposób zadaniowy, konkretny można wzmacniać system ochrony praw człowieka w Policji.

insp. Krzysztof Łaszkiewicz

pełnomocnik Komendanta Głównego Policji ds. ochrony praw człowieka i doradca ds. etyki