Policyjne izby dziecka (PID) zgodnie z ustawą z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich są placówkami powołanymi do sprawowania doraźnej opieki nad nieletnimi między 13. a 17. rokiem życia, którzy popełnili czyn karalny oraz osobami do 21. roku życia, wobec których orzeczono wykonanie środków wychowawczych lub poprawczych.
REORGANIZACJA
W czerwcu 2012 roku minister spraw wewnętrznych wydał rozporządzenie dotyczące funkcjonowania policyjnych izb dziecka. W następstwie tego rozporządzenia Komenda Główna Policji przeprowadziła zmiany organizacyjno-strukturalne. Funkcjonowało wtedy 29 PID, które dysponowały łącznie 543 miejscami dla nieletnich i usytuowane były w strukturze wydziałów prewencji komend wojewódzkich, miejskich lub powiatowych Policji. W wyniku reorganizacji od października 2013 roku zostało 18 policyjnych izb dziecka, po dwie placówki w województwach: śląskim (w Katowicach i Bielsku-Białej) i zachodniopomorskim (w Koszalinie i Szczecinie) oraz po jednej placówce w 13 pozostałych województwach. Funkcjonują one w ramach wydziałów konwojowych komend wojewódzkich i stołecznej Policji. Organizację i finansowanie tych placówek, warunki bytowe, jakość sprawowanego nad nimi nadzoru, a także czy przestrzegane są prawa nieletnich zbadała Najwyższa Izba Kontroli. Raport opublikowany został w październiku 2016 roku.
PRZESTRZEGANIE PRAW NIELETNICH
Badaniom poddano lata 2013–2015. W tym okresie we wszystkich 18 policyjnych izbach dziecka umieszczonych było łącznie około 20 tys. nieletnich.
Stwierdzono, że w placówkach tych wielokrotnie dochodziło do naruszenia praw nieletnich, najczęściej dotyczyło to kontaktu z opiekunami oraz prawa do intymności. I tak na przykład w Gdańsku, Bydgoszczy i Olsztynie nie udzielono zgody na odwiedziny opiekuna, w Białymstoku odmówiono nieletniemu nawet kontaktu telefonicznego, a w 80 proc. placówek kontakt z opiekunem odbywał się w obecności funkcjonariusza Policji. W ocenie NIK przypadki te naruszały art. 49 Konstytucji RP oraz ustawę o postępowaniu z nieletnimi i Konwencję o prawach dziecka.
Z ankiet przeprowadzonych wśród nieletnich przebywających w izbach dziecka w Gdańsku i Olsztynie wynika, że ponad połowa z nich w ogóle nie wiedziała, że ma możliwość kontaktowania się z rodzicami lub obrońcą.
Kontrolerzy NIK stwierdzili także inne przypadki naruszania godności osobistej nieletnich przebywających w policyjnych izbach dziecka. Jedynie w trzech placówkach wydzielone zostało miejsce do kontaktu ze wskazanymi osobami, w pozostałych spotkania odbywały się w: jadalni, świetlicy, dyżurce, sypialniach, ale także na korytarzu czy nawet w magazynie depozytowym. W 11 placówkach istniejące warunki nie zapewniały poszanowania prawa do intymności. Na przykład w Gdańsku i Łodzi prysznice nie były oddzielone przepierzeniami ani nawet kotarami, w Opolu, Koszalinie i Gorzowie w drzwiach do przebieralni znajdowały się wizjery, w Szczecinie w drzwiach do toalety jest okienko, a w Gdańsku drzwi do pokoju sanitarnego wyposażone są w szybę zabezpieczoną stalową siatką.
NIK stwierdziła też brak jednolitych procedur umożliwiających nieletnim skorzystanie z prawa do złożenia skargi lub wniosku. W jednych placówkach można było złożyć pismo ze skargą, w innych zrobić wpis do książki zażaleń, a w jeszcze innych poprosić o dokonanie takiego wpisu funkcjonariusza.
Przykładem dobrych praktyk mogą być PID w Łodzi i Opolu, gdzie prawa i obowiązki przebywających w placówce nieletnich spisane są prostym, zrozumiałym dla nich językiem. W żadnej z kontrolowanych izb nie stwierdzono natomiast przypadków stosowania przemocy fizycznej lub psychicznej.
WARUNKI BYTOWE
Inspektorzy NIK stwierdzili, że prawie połowa kontrolowanych placówek nie spełnia wymogów odnośnie do warunków bytowych, a w dwóch przypadkach warunki, w jakich przebywali nieletni, wręcz zagrażały ich zdrowiu. Wnioski pokontrolne NIK wskazujące na dramatycznie zły stan pomieszczeń Policyjnej Izby Dziecka w Poznaniu doprowadziły do zawieszenia jej działalności.
W trzech kontrolowanych placówkach nieletni nie mieli lub mieli w ograniczonym zakresie zapewnioną możliwość korzystania z zajęć na świeżym powietrzu. Najlepszymi warunkami pod tym względem dysponuje Policyjna Izba Dziecka w Warszawie. Natomiast we wszystkich placówkach nieletni mieli możliwość korzystania z prasy, sprzętu audiowizualnego i świetlicowego. Zgodnie z regulaminem nieletni powinien otrzymać posiłek w ciągu pięciu godzin od chwili umieszczenia go w PID. Tymczasem były przypadki, gdy dziecko pozostawało bez posiłku nawet 10 godzin. Kontrolerzy stwierdzili, że nadzór jednostki nadrzędnej nad działaniem PID nie miał charakteru kompleksowego i systemowego, koncentrował się wyłącznie na kwestiach proceduralnych związanych z pobytem i bezpieczeństwem nieletnich.
PO REORGANIZACJI
Przeprowadzona w 2013 roku reorganizacja policyjnych izb dziecka zgodnie z założeniem przyczyniła się natomiast do wzrostu efektywności wykorzystania miejsc w tych placówkach. Obecnie 17 PID (placówka w Poznaniu została zawieszona) w całym kraju dysponuje liczbą 315 miejsc, co zdaniem NIK jest wystarczające. W latach 2013–2015 wystąpiły zaledwie dwa przypadki, gdy odmówiono przyjęcia nieletniego do PID z powodu braku miejsca. Znacznie więcej było zdarzeń przeciwnych, kiedy to w placówce nie przybywał żaden nieletni. Na przykład w Gorzowie w ciągu trzech lat było aż 380, w Rzeszowie 372, a w Opolu 362 dni, kiedy w placówce nie było żadnego podopiecznego.
Niewiele zmieniło się natomiast w kwestii warunków bytowych w policyjnych izbach dziecka. Kontrolerzy NIK stwierdzają, że chociaż upłynęły już cztery lata od reorganizacji, brak przewidywanej poprawy w tym zakresie. „W żadnym z województw, w których zlikwidowane zostały policyjne izby dziecka, środki finansowe pochodzące ze zlikwidowanych placówek nie zostały przekazane w celu polepszenia stanu technicznego pozostałych placówek” – czytamy w raporcie.
WNIOSKI I ZALECENIA
Raport Najwyższej Izby Kontroli kończy się wnioskami do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o zmianę przepisów zawartych w:
– rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z 4 czerwca 2012 r. w sprawie policyjnych izb dziecka i uregulowania kwestii dotyczących poszanowania prawa do intymności i prywatności podczas korzystania z pomieszczeń sanitarnych oraz dokonywania kontroli osobistej, przy zachowaniu bezpieczeństwa nieletnich,
– regulaminie pobytu w izbie, będącym załącznikiem do rozporządzenia i uregulowania kwestii dotyczących: kontaktu nieletnich z rodzicem, opiekunem prawnym lub obrońcą (w tym kontaktu telefonicznego) oraz możliwości wcześniejszego niż po upływie pięciu godzin wydawania posiłków nieletnim umieszczonym w policyjnych izbach dziecka.
Do Komendanta Głównego Policji Najwyższa Izba Kontroli skierowała wnioski o opracowanie i wdrożenie jednolitych standardów funkcjonowania policyjnych izb dziecka oraz sprawowania opieki nad nieletnimi.
ELŻBIETA SITEK
