Pomoc finansowa budzi duże emocje, bowiem w grę wchodzą niebagatelne środki pieniężne, które każdy policjant może uzyskać pod warunkiem spełnienia kryteriów określonych przepisami prawa.
CZYM JEST POMOC FINANSOWA
Pomoc finansowa stanowi jeden ze sposobów zaspokajania potrzeb mieszkaniowych policjanta. Polega na partycypacji w kosztach np. zakupu domu, mieszkania. W praktyce oznacza, że policjantowi powinno się przydzielić lokal mieszkalny spełniający normy mieszkaniowe. W rzeczywistości zaś policjanci ze względu na ograniczoną pulę lokali przeznaczonych do przydziału decydują się na zakup lokalu za własne środki. Ustawodawca, mając na celu ułatwienie policjantowi realizację starań o mieszkanie, wprowadził do ustawy o Policji rozwiązanie, które te starania ułatwia. Zgodnie z art. 94 ust. 1 ustawy o Policji policjantowi, który nie otrzymał lokalu mieszkalnego na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale, przysługuje pomoc finansowa na uzyskanie lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej albo domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość. Należy wyjaśnić, że lokal w spółdzielni mieszkaniowej może stanowić przedmiot tzw. własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, zbliżonego formułą do prawa własności, lub lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego odpowiadającego w zasadzie treści stosunku umowy najmu. W ramach pomocy finansowej można też uzyskać dofinansowanie na zakup domu jednorodzinnego lub lokalu stanowiącego odrębną własność.
PRZESŁANKI POZYTYWNE
Aby skutecznie wnioskować o przyznanie pomocy finansowej, należy spełnić warunki określone w art. 94 ust. 1 w zw. z art. 88 ust. 1 ustawy o Policji. Oznacza to, że wobec policjanta w służbie stałej spełniającego warunki do przyznania lokalu z puli będącej w dyspozycji ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub podległych mu organów do takiego przydziału nie dochodzi. Przydział powinien dotyczyć lokalu znajdującego się w miejscowości pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej. Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych polegające na kupnie lokalu lub domu dla realizacji prawa z art. 94 ust. 1 ustawy o Policji musi dotyczyć nieruchomości zlokalizowanej w miejscowości pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej. Ponadto lokal lub dom musi spełniać normy mieszkaniowe. Policjant w służbie stałej zachowuje prawo do pomocy finansowej, przewidzianej w art. 94 ust. 1 ustawy o Policji nie tylko w przypadku nieprzydzielenia mu lokalu mieszkalnego na podstawie decyzji administracyjnej, ale także w sytuacji posiadania lokalu mieszkalnego (bez względu na źródło jego uzyskania), którego powierzchnia mieszkalna jest niezgodna (mniejsza) z przysługującą (wyrok WSA w Warszawie z 17 kwietnia 2014 r. II SA/ Wa 1792/13, Legalis nr 950593).
PRZESŁANKI NEGATYWNE
Zasadniczą przeszkodą jest niepozostawanie przez policjanta w służbie stałej, drugą przeszkodą zaś posiadanie lokalu lub domu w miejscu pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej. (…) policjantowi nie przysługuje pomoc finansowa na uzyskanie lokalu lub domu, jeżeli policjant nie ma prawa do uzyskania przydziału lokalu mieszkalnego, ponieważ posiada inny odpowiedni lokal mieszkalny w miejscowości, w której pełni służbę, lub w miejscowości pobliskiej (uchwała 7 sędziów NSA z 29 marca 1999 r. OPS 1/99, Legalis nr 44218).
Na osobną uwagę zasługuje treść art. 94 ust. 1a. ustawy o Policji. Zgodnie z nim osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 Kodeksu karnego lub wobec której orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, jest obowiązana do zwrotu pomocy finansowej, o której mowa w ust. 1. Termin „osoba” w odróżnieniu od terminu „policjant” ma szerszy zakres pojęciowy. Można postawić tezę, że ww. przepis odnosi się do policjanta w służbie czynnej, a także do policjanta w stanie spoczynku. Pierwszy z wymienionych – o ile to w ogóle możliwe – (nie doszło do zwolnienia ze służby np. na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 5 ustawy o Policji), będąc skazanym za przestępstwa związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub w grupie przestępczej, nie może występować o przyznanie pomocy finansowej, bowiem owa i tak będzie musiała zostać zwrócona. Druga sytuacja dotyczy policjantów, którzy pozostając w stanie spoczynku, zostali skazani w warunkach określonych w art. 94 ust. 1a ustawy o Policji za przestępstwa popełnione przed zwolnieniem ze służby. Powyższe znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych (teza nr 2 z wyroku WSA w Łodzi z 28 marca 2012 r. III SA/Łd 96/12, Legalis nr 528719).
KIEDY MOŻNA ZŁOŻYĆ WNIOSEK
Obowiązujące przepisy nie precyzują dat granicznych, tj. od kiedy i do kiedy należy złożyć wniosek o przyznanie pomocy finansowej. Jedynym ograniczeniem może tu być termin przedawnienia roszczeń. W orzecznictwie można spotkać dwa wykluczające się poglądy. Według jednego z nich wniosek o przyznanie pomocy finansowej na uzyskanie między innymi lokalu mieszkalnego może być złożony w każdym czasie, byleby został spełniony zasadniczy cel regulacji z art. 94 ust. 1 ustawy o Policji (wyrok NSA z 7 lipca 2021 r. III OSK 3597, wyrok NSA z 16 marca 2021 r. III OSK 249/21, www.orzeczenia.nsa.gov.pl). W świetle powyższego można postawić tezę, która znajduje potwierdzenie w aktualnym orzecznictwie, że wniosek o przyznanie pomocy finansowej można złożyć przed planowanym nabyciem mieszkania lub domu, jak też ex post. Wówczas pomoc finansowa służy jako ulga w spłacie zobowiązania kredytowego lub rekompensata dla uszczerbku spowodowanego wydatkowaniem środków własnych. Sądy administracyjne uznały, że w przypadku realizacji prawa do pomocy finansowej decydujące znaczenie ma celowościowy charakter przepisu art. 94 ust. 1 ustawy o Policji, a nie jego literalne brzmienie. Można też spotkać pogląd odmienny, jednakże potraktować go należy jako odosobniony, w szczególności w świetle aktualnie ukształtowanej linii orzeczniczej. Dla porównania i uzmysłowienia istoty sporu warto przytoczyć go w całości. Sprzeczne z ratio legis instytucji świadczeń pieniężnych (w tym świadczeń z zakresu pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego), stanowiących zastępcze formy realizacji ustawowego prawa do lokalu mieszkalnego, byłoby przyznanie tym świadczeniom formy następczej refundacji kosztów poniesionych przez funkcjonariusza samodzielnie i bez uzgodnienia z nadrzędnymi organami służby. Funkcjonariusz odpowiedniej służby (np. policyjnej) uzyskuje bowiem pomoc finansową w razie ubiegania się o lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny w miejscowości pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej, a nie w razie samodzielnego (bez uprzedniego uzyskania akceptacji właściwego organu w drodze decyzji administracyjnej) uzyskania lokalu mieszkalnego. Pomoc finansowa jest przyznawana na uzyskanie lokalu, a nie na refundację poniesionych już indywidualnie kosztów nabycia lokalu. Tylko takie podejście gwarantuje uprzednią kontrolę właściwych organów nad formami i sposobami zaspokajania potrzeb mieszkaniowych przez funkcjonariuszy odpowiednich służb (wyrok NSA z 12 czerwca 2018 r. I OSK 1361/16, Legalis nr 1818776). Przytoczony powyżej wyrok nakazuje przyjęcie bardzo restrykcyjnej zasady ubiegania się o pomoc finansową polegającej na ograniczeniu tego prawa wyłącznie do etapu ubiegania się o zakup lokalu lub domu, wykluczającej jednocześnie możliwość wystąpienia w odpowiednim wnioskiem już po zrealizowaniu (zaspokojeniu) potrzeb mieszkaniowych.
TRYB POSTĘPOWANIA
Ubieganie się o przyznanie pomocy finansowej ma charakter wnioskowy. Przepis art. 94 ust. 2 ustawy o Policji upoważnił ministra właściwego do spraw administracji do wydania rozporządzenia określającego w sposób szczegółowy zasady przyznawania, cofania oraz zwracania pomocy finansowej, uwzględniając przypadki, w których pomoc ta jest przyznawana, cofana lub podlega zwrotowi, jak również sposób obliczania wysokości pomocy finansowej przyznawanej lub orzekanej do zwrotu, a także rodzaje dokumentów wymaganych przy ubieganiu się o przyznanie tej pomocy. Zgodnie z brzmieniem § 2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 23 kwietnia 2013 r. w sprawie pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego przez policjantów do wniosku dołącza się dokumenty potwierdzające fakt ubiegania się przez policjanta lub jego małżonka pozostającego z nim we wspólności majątkowej o lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny w miejscowości pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej, a w szczególności zaświadczenie o członkostwie ze spółdzielni mieszkaniowej albo wyciąg z księgi wieczystej oraz umowę kupna lokalu (domu jednorodzinnego) sporządzoną w formie aktu notarialnego lub umowę przedwstępną, albo w przypadku budowy domu jednorodzinnego – aktualny wyciąg z księgi wieczystej potwierdzający własność gruntu (prawo wieczystego użytkowania) oraz pozwolenie właściwego organu na budowę domu, albo pozwolenie na budowę lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość. Przyjąć należy, że ustawodawca umożliwił policjantom dokumentowanie prawa do przyznania pomocy prawnej bez ograniczeń. Można zatem założyć, że dokumentem uzasadniającym wniosek i należycie go dokumentującym będzie umowa deweloperska lub przedwstępna. Organ (właściwy komendant Policji) proceduje w trybie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, wydając właściwą decyzję, od której przysługuje odwołanie i w dalszej kolejności skarga do sądu administracyjnego.
ZWROT POMOCY FINANSOWEJ
Zwrot następuje w przypadku stwierdzenia nienależnego pobrania, gdy policjant we wniosku zawrze nieprawdziwe informacje, które będą miały bezpośredni wpływ na pozytywne rozpoznanie wniosku. Pomoc finansowa podlega zwrotowi także w razie zwolnienia policjanta ze służby przed upływem 10 lat od dnia jej rozpoczęcia, z uwzględnieniem okresów służby w Urzędzie Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej, o ile nie nabył uprawnień do emerytury, renty policyjnej lub renty przyznanej na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdy osoba, która otrzymała pomoc finansową, została prawomocnie skazana za przestępstwo, o którym mowa w art. 94 ust. 1a ustawy o Policji. Do ustalenia wysokości kwoty pomocy finansowej podlegającej zwrotowi przyjmuje się liczbę norm zaludnienia określoną w decyzji o przyznaniu pomocy finansowej oraz stawkę tej pomocy obowiązującą w dniu powstania obowiązku jej zwrotu. Na pisemny wniosek policjanta zwrot pomocy finansowej może nastąpić w ratach, których liczbę, wysokość i terminy płatności ustala się w decyzji o zwrocie pomocy finansowej. Ta decyzja podlega trybowi odwoławczemu i sądowemu.
ADAM PARDA
radca prawny w Biurze Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej KGP