Warto przypomnieć okoliczności, które towarzyszyły pracom nad ustawą o Policji. Nie wszyscy pamiętają, że 6 kwietnia 1990 r. zostały uchwalone trzy ustawy (oprócz ustawy o Policji, także ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa i Urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych1), dając tym samym podwaliny pod budowę nowego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego
w Polsce.
18 stycznia 1990 r. grupa posłów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego Sejmu X kadencji, w składzie: Piotr Polmański, Stanisław Krauz, Jan Kisiliczyk, Janusz Okrzesik, Michał Caputa, Jerzy Koralewski, Andrzej Miłkowski, Adela Dankowska, Bohdan Kopczyński, Włodzimierz Mokry, Jerzy Zimowski, Edward Rzepka, Henryk Wujec, Jarosław Kapsa i Jan Rokita, zgłosiła projekt ustawy o ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz bezpieczeństwa obywateli i organach właściwych w tych sprawach (oznaczonej jako druk sejmowy nr 202), a także ustawy o Urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych (druk sejmowy 200).
W intencji wnioskodawców reprezentujących stanowisko parlamentarzystów wywodzących się ze środowiska postsolidarnościowego miano powołać nowe służby specjalne, odcinając się od Służby Bezpieczeństwa, a także przekształcić Milicję Obywatelską w Policję. Do prezentacji wypracowanych rozwiązań zostali wyznaczeni posłowie: Jan Rokita i Edward Rzepka.
Prace o charakterze legislacyjnym prowadzono również w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Oprócz projektów poselskich 7 lutego 1990 r. do marszałka Sejmu trafiły „konkurencyjne” projekty trzech ustaw przyjętych 5 lutego na posiedzeniu Rady Ministrów. Były to ustawy: o Urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych oraz o Policji i o Urzędzie Ochrony Państwa, a także o zmianie przepisów o służbie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej. Projekty rządowe trafiły do opinii Rady Legislacyjnej, zorganizowanej przy Prezesie Rady Ministrów. 12 lutego 1990 r. minister spraw wewnętrznych otrzymał opinię zespołu datowaną na 8 lutego.
9 lutego, podczas posiedzenia plenarnego Sejmu, odbyło się pierwsze czytanie projektów poselskich i projektów rządowych. Pakiet ustaw zgłoszony przez posłów prezentował Jan Rokita, natomiast ustawy rządowe przedstawił
gen. Zbigniew Pudysz, podsekretarz stanu w MSW. Rokita powiedział wówczas, że zasadniczym zadaniem w przypadku ustawy o Policji jest rozdzielenie „aparatu policyjnego”, służącego ściganiu przestępstw, od „aparatu policji politycznej” zajmującego się przestępstwami przeciwko państwu.
Po prezentacji zwieńczonej szeroką dyskusją Sejm zdecydował o skierowaniu projektów ustaw – zarówno poselskiego, jak i rządowego – do Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych, a także Komisji Ustawodawczej. W rezultacie prac i przedstawionych uwag 30 marca komisje wniosły o uchwalenie projektów ustaw. Posłem sprawozdawcą został Jerzy Zimowski. Dyskusja i głosowanie odbyły się na 25. posiedzeniu Sejmu 6 kwietnia 1990 r. Projekty trzech ustaw: o Policji, o Urzędzie Ochrony Państwa oraz o Urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych zostały w tym dniu uchwalone.
Warto odnotować, że niezależnie od intensywnych prac nad tzw. ustawami policyjnymi, jeszcze w lutym 1990 r., w kierownictwie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych powstało kilka zespołów mających za zadanie opracować projekty struktur organizacyjnych nowych formacji. W tym celu wydane zostało zarządzenie nr 24 Ministra Spraw Wewnętrznych z 12 lutego 1990 r. w sprawie powołania zespołów do opracowania projektów struktury organizacyjnej oraz zakresu działania Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Urzędu Ochrony Państwa oraz Policji. Gen. Czesław Kiszczak powołał Centralny Zespół ds. Organizacji i Zakresu Działania MSW z przewodniczącym gen. Zbigniewem Pudyszem, wiceministrem spraw wewnętrznych na czele; Zespół ds. organizacji Policji, któremu przewodził gen. Zenon Trzciński, Komendant Główny Milicji Obywatelskiej; a także Zespół ds. organizacji Urzędu Ochrony Państwa, z przewodniczącym w osobie gen. Henryka Dankowskiego, wiceministra spraw wewnętrznych.
Po wejściu w życie pakietu ustaw kwietniowych pierwszym etapem było powołanie UOP i jego zorganizowanie, zgodnie z treścią art. 1 ustawy, z dniem jej wejścia w życie, czyli 10 maja 1990 r. Miało się ono zakończyć w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy. Dodatkowo, w myśl art. 147 ust. 2 ustawy o Policji, ustawodawca wskazał, że z chwilą zorganizowania Policji zostaną zlikwidowane urzędy spraw wewnętrznych, co formalnie nastąpiło dopiero 10 sierpnia 1990 r.
Zgodnie z art. 146 ustawy o Policji z chwilą jej utworzenia Milicja Obywatelska została rozwiązana. Policja, podobnie jak UOP, miała zostać zorganizowana w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy (art. 147).
Od 20 maja funkcję Komendanta Głównego Policji pełnił płk Leszek Lamparski, wcześniej będący szefem Służby Kadr, Szkolenia i Wychowania. Kilka dni później, 30 maja 1990 r. Minister Spraw Wewnętrznych wydał decyzję nr 8 w sprawie powołania zespołu nadzorującego organizację Policji z płk. Bogusławem Strzeleckim, zastępcą Komendanta Głównego Policji na czele. Określono, że celem zespołu jest, w terminie do 10 czerwca, opracowanie struktury organizacyjno-funkcjonalnej i etatu KGP.
W tym samym czasie w centrali MSW, a także w jednostkach terenowych rozpoczął się proces rozdzielenia pomiędzy Policję i UOP mienia ruchomego i nieruchomości. W przepisach przejściowych ustawy o Policji (art. 146 ust. 3) wskazano, że jeśli rozdział łączyłby się z dużymi kosztami albo trudnościami technicznymi, wówczas mienie to należało przekazać Policji, która na okres maksymalnie roku miała zapewnić świadczenie usług na rzecz UOP.
Funkcjonariusze MO z mocy prawa stawali się funkcjonariuszami Policji. W przeciwieństwie do funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa nie podlegali weryfikacji. Wyjątek stanowiły osoby, które do dnia 31 lipca 1989 r. służyły w SB.
Warto przy okazji wspomnieć o decyzji nr 14 z 12 lipca 1990 r. w sprawie przekazania etatów pozostających w dyspozycji Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa Komendantowi Głównemu Policji i Szefowi Urzędu Ochrony Państwa. Minister Spraw Wewnętrznych dr Krzysztof Kozłowski określił, ile etatów ma stanowić podstawę formacji UOP i Policji. Szef UOP otrzymał 5522 etaty. Z kolei na potrzeby Komendanta Głównego Policji zostało zorganizowanych 108 260 etatów.
Proces kształtowania Policji trwał kolejne kilka miesięcy. Równolegle, wraz z reorganizacją struktur i podziału kompetencji z Urzędem Ochrony Państwa rozpoczęto rekrutację do służby policyjnej osób niezwiązanych z formacjami poprzedniego systemu. Tym samym od wiosny 1990 r. zaczął się nowy rozdział w historii polskich formacji policyjnych.
dr RAFAŁ LEŚKIEWICZ
Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie
1 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz. 179), ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 180); ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. Nr 30, poz. 181).
